Leesonderwijs: cijfers en meningen over lezen

Stand van zaken rondom lezen en leesonderwijs

Doel van het onderzoek was om de stand van zaken rond lezen in kaart te brengen en meningen te verzamelen van betrokkenen. Zodoende beoogde men mogelijkheden op het spoor te komen om het lezen te stimuleren onder kinderen en jongeren. Zowel voor het verbeteren van het leesonderwijs als het lezen an sich.

Voor de stand van zaken zijn cijfers gebruikt uit landelijke monitors die ontwikkeld zijn in het kader van BoekStart (de voorschoolse sector) en de bibliotheek op school (primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs);de meningen zijn verzameld via:

• interviews met beroepskrachten (pedagogisch medewerkers, leerkrachten primair en voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs),
• leerlingen (primair en voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs) en ouders.

De cijfers geven een kwantitatief beeld van de thema’s binnen de betreffende doelgroepen; de interviews geven een verdiepend kwalitatief inzicht in de motieven en gedachtegangen achter de cijfers.

Vijf aanknopingspunten voor leesonderwijs

Uit het onderzoek komen diverse aanknopingspunten naar voren om de leesomgeving van
kinderen en jongeren stimulerender te maken.

1. Leesbevorderende impulsen

Tijdens twee perioden zijn de leesbevorderende impulsen van de omgeving relatief zwak. De eerste is de leeftijd van 0 tot 3 jaar, de tweede periode valt na het basisonderwijs. Ook in de periode van het basisonderwijs is de leesomgeving niet optimaal. De intensiteit van leesbevordering op school en thuis neemt gestaag af in de bovenbouw van de basisschool. Sommige leerlingen vallen al vroeg uit op leesplezier. Een specifieke, intensieve aanpak zou het plezier in het lezen weer terug moeten geven.

2. Risico groepen

Sommige groepen binnen het onderwijs lopen een verhoogd risico om het leesplezier kwijt te raken: jongens, leerlingen op het vmbo en studenten in het mbo. Vmbo-leerlingen ervaren vaak thuis ook een minder stimulerende leesomgeving dan leerlingen uit het havo en vwo.

3. Inzet ondermaats

Leraren lijken zich onvoldoende bewust te zijn van de mogelijke positieve effecten van lezen (voor het plezier) op de taalontwikkeling. De meerderheid van de leraren in het vmbo en het mbo vindt bijvoorbeeld de leesvaardigheid van hun leerlingen en studenten onvoldoende. Dat blijkt evenwel voor deze scholen geen aanleiding om extra in te zetten op leesbevordering. Leesbevordering is vaak niet of niet goed opgenomen in het taalbeleid van scholen.

4. Boeken onder de aandacht brengen

In de praktijk ligt het accent veelal op het beschikbaar maken van boekencollecties en het inroosteren van tijd voor vrij lezen. Er is relatief weinig aandacht voor interactie over boeken en over lezen. Leraren lijken onvoldoende toegerust om stimulerende gesprekken over boeken vorm te geven. Praten over boeken is echter juist een zeer krachtig middel om lezen te promoten. (Notten, 2011; Huymans, 2013) Gesprekken met leerlingen zijn bovendien nodig voor het vinden van het juiste boek. Veel leerlingen geven aan hier moeite mee te hebben.

5. Aandacht van thuisfront

Ook in het gezin komt de leesomgeving niet altijd goed uit de verf. Ouders bemoeien zich steeds minder met het leesgedrag van hun kinderen naarmate de kinderen ouder worden. Ouders lijken hierin op leraren: ze zijn het meest actief als de kinderen nog jong zijn. Vanaf de bovenbouw van de basisschool neemt dat af.

Digitale media en ontlezing

Alle respondentengroepen noemen digitale media als belangrijke oorzaak van ontlezing en dalende taalvaardigheid. Daarnaast worden enkele andere oorzaken genoemd. De toenemende keuzemogelijkheden voor kinderen en jongeren wordt veel genoemd. Ook drukte als huiswerk, andere hobby’s en baantjes of niet het juiste boek kunnen vinden. Diverse oplossingen passeren de revue. Stimuleer door: een beter boekenaanbod, meer gebruik van digitale media, een ‘leesjuf van de bibliotheek in iedere school’, strenger toezicht op schermtijd. Tegenstrijdig lijkt het lezen op school meer verplicht stellen en lezen op school minder verplicht stellen.