Het Nederlandse onderwijs kampt met grote problemen: lerarentekorten, dalende lees- en rekenvaardigheden, toenemende kansenongelijkheid en een gebrek aan structurele oplossingen. Deze crisis vraagt om hervormingen en nieuwe strategieën. Wat kunnen we leren van andere landen? Follow the Money onderzocht de onderwijsstelsels van Ierland, Portugal en Estland, die ieder hun eigen onderwijsproblemen hebben overwonnen. Wat volgt zijn vijf lessen die Nederland kan helpen om het tij te keren.
1. Geef schoolbesturen minder macht
In Nederland hebben schoolbesturen een aanzienlijke macht, veel meer dan in andere landen zoals Ierland en Estland. Deze besturen zijn verantwoordelijk voor een breed scala aan taken, van personeelsbeleid tot financiën. Hoewel de centralisatie van macht bij schoolbesturen ooit bedoeld was om administratieve lasten te verlichten, is het resultaat vaak het tegenovergestelde. Besturen staan te ver af van de werkvloer, wat leidt tot bureaucratie en een gebrek aan inspraak door leraren en schoolleiders.
In landen als Portugal daarentegen, zijn schoolbesturen direct verbonden aan de overheid en hebben scholen meer zeggenschap over hun eigen onderwijs. Deze decentrale aanpak blijkt effectiever, omdat beslissingen dichter bij de dagelijkse praktijk worden genomen.
Om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren, moet Nederland overwegen de macht van schoolbesturen te beperken. Een systeem waarin schoolleiders en docenten meer verantwoordelijkheid krijgen, zou kunnen bijdragen aan betere onderwijskwaliteit. Zoals Mariëlle Paul, staatssecretaris van Onderwijs, in 2023 al aangaf, moeten scholen zelf meer invloed krijgen op de verdeling van middelen.
2. Stop met losse subsidiepotjes
Nederlandse scholen zijn sterk afhankelijk van tijdelijke subsidies. Deze subsidies zijn bedoeld om specifieke problemen aan te pakken, zoals de coronasteun die werd verleend aan scholen om leerachterstanden in te halen. Echter, tijdelijke subsidies brengen risico’s met zich mee, zoals een gebrek aan lange termijnvisie en hoge administratieve lasten.
In Estland en Ierland wordt daarentegen structureel geïnvesteerd in het onderwijs, zonder dat scholen voortdurend afhankelijk zijn van tijdelijke financiële injecties. In Nederland kunnen scholen geen langetermijnplanning maken als zij niet weten hoeveel geld ze de komende jaren zullen ontvangen.
Het Nederlandse systeem van tijdelijke subsidies moet worden vervangen door structurele financiering. Alleen op deze manier kunnen scholen duurzame plannen maken en hun onderwijskwaliteit op lange termijn verbeteren. Zoals onderwijsdeskundigen al benadrukten: “Structurele problemen los je alleen op met structureel geld.”
3. Investeer in beter opgeleide en zelfstandige leraren
De rol van de docent is van onschatbare waarde in het onderwijs, en dit is iets waar Nederland nog veel van kan leren. In Estland is de docent zeer hoog opgeleid en heeft hij veel autonomie in zijn werk. Dit blijkt een van de succesfactoren te zijn achter het Estse onderwijssysteem, waar lerarentekorten nauwelijks voorkomen.
In Nederland kampen docenten met hoge werkdruk en een gebrek aan autonomie. Vooral beginnende docenten voelen zich onvoldoende voorbereid op de grote klassen en missen vaak vakdidactische kennis. Dit leidt tot hoge uitval onder leraren en ziekteverzuim.
Nederland moet meer investeren in de professionalisering van leraren. Dit kan door middel van meer nascholingsmogelijkheden en door docenten meer zeggenschap te geven over hun lessen. Bovendien is het belangrijk dat er meer samenwerking komt tussen docenten. Dit vergroot niet alleen hun autonomie, maar ook hun motivatie en werkplezier.
4. Verenig het onderwijsveld
Een van de problemen die Nederland parten speelt, is de verdeeldheid binnen het onderwijsveld. Verschillende sectoren, zoals het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs, werken onvoldoende samen. Dit bleek ook tijdens de coronacrisis, toen verschillende onderwijspartijen apart overlegden met het ministerie van Onderwijs. Deze fragmentatie belemmert een gezamenlijke aanpak van grote problemen, zoals de leesvaardigheid.
In Ierland daarentegen sloegen natuurkundedocenten, taaldocenten en beleidsmakers de handen ineen toen de leesvaardigheden van Ierse scholieren in 2009 een dieptepunt bereikten. Deze gezamenlijke inspanning leidde ertoe dat Ierland tegenwoordig weer behoort tot de landen met de beste leesresultaten in Europa.
Nederland kan hier veel van leren. Een meer geïntegreerde samenwerking tussen verschillende onderwijssectoren kan leiden tot betere en duurzamere resultaten. Dit vereist wel een cultuurverandering binnen het Nederlandse onderwijs, waarin alle betrokkenen samenwerken aan gezamenlijke doelen.
5. Ontwikkel een langetermijnvisie
In Estland is het onderwijs ingebed in een langetermijnstrategie. Het land heeft de “Education Strategy 2021-2035” geïntroduceerd, die duidelijk vastlegt wat de doelstellingen zijn voor de komende decennia. Deze apolitieke aanpak heeft ervoor gezorgd dat het Estse onderwijsstelsel, ongeacht politieke veranderingen, blijft focussen op verbeteringen.
In Nederland daarentegen verandert de onderwijskoers vaak met elke kabinetswisseling. Dit gebrek aan continuïteit belemmert de ontwikkeling van een stabiel en hoogwaardig onderwijssysteem. Het gevolg is dat er vaak ad-hocoplossingen worden ingevoerd, zonder duidelijke langetermijnvisie.
Nederland moet zich richten op het ontwikkelen van een meerjarige strategie voor het onderwijs. Dit kan bijvoorbeeld door het Masterplan basisvaardigheden verder uit te bouwen en te zorgen voor continuïteit, ongeacht politieke veranderingen. Dit geeft scholen de kans om zich te richten op duurzame verbetering van de onderwijsresultaten.
Samenwerken aan beter onderwijs
De Nederlandse onderwijscrisis is complex en vraagt om een integrale aanpak. Door te leren van landen als Ierland, Portugal en Estland kan Nederland stappen zetten om de onderwijskwaliteit te verbeteren. Minder macht voor schoolbesturen, het stoppen met losse subsidiepotjes, investeren in goed opgeleide leraren, meer samenwerking tussen onderwijssectoren en een langetermijnvisie zijn noodzakelijke stappen om de crisis te overwinnen.
Meer lezen over hoe onderwijs in andere landen wordt vormgegeven? Bekijk bijvoorbeeld dit artikel over het Ierse onderwijs of lees het dossier de prijs van ons onderwijs op Follow the Money.
