Tags: , , ,

Digitaliseren – sturen op waarden via ethiek

Het benutten van technologische mogelijkheden veronderstelt dat scholen de regie hebben over technologie. Tegelijkertijd stuurt de onderwijstechnologie op haar beurt het onderwijs. Deze wisselwerking en de implicaties komen in dit artikel aan bod.

Wisselwerking onderwijs en techniek

Het benutten van technologische mogelijkheden veronderstelt dat scholen de regie hebben over technologie. Tegelijkertijd stuurt de onderwijstechnologie op haar beurt het onderwijs. Deze wisselwerking en de implicaties komen in dit artikel aan bod.

Wat doet de technologie met menselijke relaties?

  • Onderwijstechnologie heeft invloed op de relatie tussen leraar en leerling. De mogelijkheid om leerlingen en studenten te volgen via een dashboard is bijvoorbeeld bepalend voor de interactie. Wat betekent het als de leerling met de computer concurreert om de aandacht van de leraar?
  • Onderwijstechnologie stuurt ook de leraar als professional: hij krijgt steeds meer de rol van procesbegeleider die data verzamelt en interpreteert. Wat doet dat met zijn professionele autonomie? Is de leraar dienstbaar aan het systeem of andersom?
  • Grote techbedrijven bieden hun digitale diensten gratis aan voor het onderwijs. Daarmee krijgen ze data over leerlingen en studenten in handen. Welke belangen dienen zij? Wat streven zij na? En wat doet dit met de vrije ruimte van het onderwijs?

Via bijgevoegde publicatie laten de opstellers – schoolbestuurders, schoolleiders, ict-coördinatoren en leraren uit het po, vo en mbo – zien hoe ethiek helpt om het digitaliseringsproces te sturen op waarden. Het toont de noodzaak deze waarden te bewaken.

Technologie draagt eigen waarden in zich

Het Rathenau Instituut stelt dat digitalisering belangrijke waarden in de maatschappij onder druk zet. Denk aan gelijke behandeling, autonomie, privacy en menselijke waardigheid (Kool, 2017). Digitalisering vraagt daarom om een ethisch perspectief. Niet alleen omdat de inzet van technologie invloed heeft op waarden, maar ook omdat technologie zelf waarden in zich draagt. Dit laatste is vaak impliciet en daardoor is niet altijd van tevoren duidelijk wat de invloed van die waarden is.

Er liggen echter altijd motieven ten grondslag aan de ontwikkeling van nieuwe technologie. Er wordt iets nagestreefd, bijvoorbeeld veiligheid, gemak of efficiëntie. Denk aan verkeersdrempels die de weggebruiker dwingen vaart te minderen, of aan sociale media die de gebruiker verleiden eindeloos door te blijven scrollen op een tijdlijn om berichtjes te openen. Technologie is ontworpen voor een beoogd gebruik; daarmee beïnvloedt technologie ons gedrag. Wij vormen technologie en technologie vormt ons; het is daarom goed ons ervan bewust te zijn dat technologie specifieke waarden in zich draagt en dus niet neutraal is.

Bij digitale technologie zit de werking bovendien verstopt in code en algoritmes. Scroll je door een digitale tijdlijn, dan verschijnen er allerlei nieuwe berichten zonder dat duidelijk is waarom, noch wat er wordt nagestreefd en door wie. Door de snelheid van verspreiding en de schaalgrootte van digitale technologie is de impact bovendien groter. Nepnieuws dat zich razendsnel verspreidt via sociale media, zet bevolkingsgroepen tegen elkaar op (Pomerantsev, 2019; Marantz, 2019). Het algoritme dat berichten met de meeste clicks voorrang geeft, speelt daarin een belangrijke rol zonder dat voor iedereen duidelijk is hoe het werkt.

Technologie is niet onontkoombaar

De ontwikkeling van technologie is geen blinde natuurkracht. Ten eerste is technologie een menselijk product en spelen menselijke waarden van de ontwikkelaars een rol. Ten tweede is het ook altijd een maatschappelijke keuze of en hoe technologie wordt ingezet.

Techoptimisme en doemdenken

Bij discussies over technologie bestaat het risico te belanden in een al te optimistisch of juist al te pessimistisch perspectief dat de blik vertroebelt: tech-ptimisme tegenover doemdenken. De meest uitgesproken tech-optimisten geloven dat technologie uiteindelijk alle problemen zal oplossen. Mogelijke bezwaren tegen technologische innovatie wuiven ze weg. De technologie zal immers ook voor die problemen wel een oplossing vinden. Aan de andere kant van het spectrum distantiëren de doemdenkers zich bij voorbaat van technologie. De technologie zou ons beroven van onze menselijkheid of zelfs tot onze ondergang leiden. Beide kanten schermen met een onrealistisch vergezicht. Ze gaan voorbij aan de keuzes die mogelijk én nodig zijn om technologische ontwikkeling te sturen vanuit waarden. De uitdaging is je bewust te zijn van deze extreme stellingnames en er niet in te vervallen.

Sturen met ethiek

Beschouw je digitalisering als neutraal gegeven – een ontwikkeling die onontkoombaar is, of juist als iets wat per definitie goed of slecht is – dan vergeet je dat je er zelf sturing aan kunt geven. Terwijl dat geven van sturing op verschillende manieren mogelijk is. Ethiek – het nadenken over het menselijk handelen en het reflecteren op waarden – is essentieel voor deze sturing.

Sturingsmodel waardevol digitaliseren

Met het ‘Sturingsmodel waardevol digitaliseren’ laten we zien dat het onderwijs de toepassing van digitale technologie kan begeleiden of sturen vanuit waarden. Het proces van waardevol digitaliseren is niet eenmalig en verloopt cyclisch. In de praktijk vormen digitale ontwikkelingen vaak de aanleiding.

De toepassing van nieuwe technologie beïnvloedt waarden en dat roept de vraag op: welke waarden worden bevorderd en/of bedreigd? De ethische reflectie op die vraag helpt vervolgens sturing te geven aan digitalisering. Dat leidt tot een andere toepassing van die digitalisering, wat weer vraagt om een reflectie op de invloed die dit heeft op waarden. De cyclus begint zo opnieuw.

Volgens de Onderwijsraad moet digitalisering in het onderwijs op een doordachte manier gebeuren (Onderwijsraad, 2017). Door waarden expliciet te maken kun je met ethiek de digitalisering in de gewenste richting sturen. Je waarden vormen dan het startpunt van de cyclus.

Oeps! We konden je formulier niet vinden.

Tags: , , ,
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Ook Interessante Documenten

Bezoeker!

Community Leden

Alle Leden >>>

Whitepaper arbeidsmarkt

Whitepaper onderwijs arbeidsmarkt

Whitepaper digitale toepassing didactiek

didactiek download

Whitepaper Werkstress de baas

HR download onderwijs

Whitepaper Hybride leeromgeving

Leeromgeving download

Whitepaper maatschappij

Maatschappij onderwijs download

Whitepaper onderwijsontwikkeling

onderwijsontwikkeling download

Whitepaper effectief afstandsonderwijs

Onderwijs organiseren download

Whitepaper professionalisering

onderwijs professionalisering download

ICT-gebruik in het onderwijs

Onderwijs Technologie download

Registreer je als lid

Artikelen & Blogs

Apps & Tools

🙁

WORD LID

Met Onderwijscommunity maken we het werkveld iedere dag een stukje beter en mooier. Meld je gratis aan als lid, maak verbinding, haal én breng kennis, maak je eigen ledenprofiel, connect met andere leden en meer.

PUBLICEER

Heb je een uniek en interessant artikel geschreven en denk je dat deze interessant kan zijn voor de leden van Onderwijscommunity? Stuur deze dan in via het formulier en wij gaan er mee aan de slag.

ADVERTENTIE

In de spotlight

Vacature

Schooldirecteur | Margrietschool

Boek

Burgerschap is zorgen voor jezelf, zorgen voor elkaar en voor de aarde waar we op wonen.

DOEboek Burgerschap: 100 acties om de wereld mooier te maken

Kalender

Bouwen maar HJK banner Landelijk congres Jonge Kind-600x275a
landelijk congres bouwen maar banners-600x627a

Landelijk congres Jonge Kind 2024: Bouwen maar!

App

Picoo stimuleert actief samen spelen onder kinderen met de eerste interactieve spelcomputer voor buiten. Zonder scherm! Zo combineert Piccoo het avontuurlijke van buitenspelen met het interactieve van gamen. Eindeloos speelplezier dus! 
gamification onderwijs

Picoo – gameconsole voor buitenspelen