Onderwijsraad pleit voor beperking onderwijstijd en bredere inzet personeel

Omgaan met aanhoudende tekorten

De Onderwijsraad zette zich, op verzoek van minister Wiersma, uiteen met de vraag ‘hoe in onderwijs kan worden voorzien bij een aanhoudend tekort aan leraren’. De tekorten zullen volgens ramingen niet afnemen en na 2030 zelfs verder toenemen. In 2022 was er in het primair onderwijs een tekort van bijna 10.000 fte. In het voortgezet onderwijs is bijna twee derde van de vacatures moeilijk vervulbaar. De Raad dringt erop aan dat lerarentekorten niet alleen een probleem mogen zijn van de scholen en schoolbesturen die er het hardst door worden geraakt. En de tekorten mogen de kansenongelijkheid in het onderwijs niet verder vergroten. De Onderwijsraad roept daarom op tot solidariteit, visie en structurele financiering vanuit het Rijk. Alles moet in het werk worden gesteld om te zorgen voor voldoende leraren.

“Het is nu het moment om keuzes te maken”, zegt voorzitter Edith Hooge in een toelichting voor de NOS. “Er moet worden gekeken naar het onderwijsaanbod of wat er op het programma staat in inhoud en tijd kan worden beknot.”

Ongelijk verdeeld

De lerarentekorten in het primair en voortgezet onderwijs zijn hardnekkig en ongelijk verdeeld over scholen, regio’s en vakken, grotendeels langs sociaal-economische lijnen. Dit baart de Onderwijsraad grote zorgen, omdat het de kansenongelijkheid in het onderwijs vergroot en daarmee de sociale ongelijkheid in de samenleving. Scholen in de vijf grote steden, scholen met een complexe pedagogisch-onderwijskundige opgave, het speciaal onderwijs, specifieke vakken in het voortgezet onderwijs, en het vmbo-bk hebben vooral te maken met grotere tekorten.

Collectieve opgave

De raad doet een appel op alle betrokkenen om deze collectieve opgave samen op te pakken en te handelen vanuit solidariteit. Er zijn geen kant-en-klare oplossingen, het vraagt om visie, doordachte afwegingen en keuzes, en de inzet van de rijksoverheid, gemeenten, schoolbesturen, schoolleiders en leraren.

Binnen elk schoolbestuur zal samen met schoolleiders en lerarenteams, ander personeel en ouders zorgvuldig en met oog voor de eigen context moeten worden gekeken hoe de schaarste aan leraren zo rechtvaardig mogelijk te verdelen is. En daarnaast natuurlijk ook tussen besturen in een gemeente of regio, van de gemeenten met scholen en van alle schoolbesturen in Nederland met elkaar.

Laat het een stimulans zijn voor goed werkgeverschap. Een aantrekkelijk beroep, een veilige werkomgeving, prettige werkomstandigheden en goede primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden zijn van belang om leraren aan te trekken en te behouden.

Rol van de overheid

Rondom de problematiek van de lerarentekorten dient de rijksoverheid zich te richten op:

• het werven en behouden van leraren voor het onderwijs.
• Visie, regie en kaderstelling in de situatie van aanhoudende lerarentekorten.
• Structureel toereikende en adequate financiering, om zo schoolbesturen en -leiders in staat te stellen de lerarentekorten het hoofd te bieden op een manier die past bij hun scholen.
• De raad vraagt de rijksoverheid terughoudend te zijn in het toekennen van incidentele middelen en van middelen rechtstreeks aan individuele scholen.
• Terughoudend zijn met extra ambities en opgaven voor het onderwijs, zodat leraren kunnen focussen op de kern van hun vak: het geven en ontwikkelen
  van onderwijs.

Maak keuzes in dat wat je leerlingen in ieder geval moeten leren.

Edith Hooge, (Onderwijsraad)

Twee oplossingsrichtingen

De Onderwijsraad verkent in twee richtingen opties om bij aanhoudende lerarentekorten in onderwijs te voorzien.

Het ene spoor is beperking van het onderwijsaanbod in inhoud en tijd.

• Ten eerste kan de rijksoverheid de wettelijke opdracht van scholen beperken  Denk aan een vermindering van de onderwijstijd – de wettelijk vastgestelde urennorm, al dan niet in combinatie met een beperking van de landelijke einddoelen en niveaus.
• Op het niveau van de school kunnen schoolbestuurders, schoolleiders en leraren scherpere keuzes maken in het onderwijsaanbod. De landelijke kerndoelen en eindtermen laten scholen immers veel ruimte het onderwijs in te richten en keuzes te maken.
• Tot slot draagt indamming van maatschappelijke verwachtingen ten aanzien van het onderwijs bij aan beperking van het onderwijsaanbod.

Freddy Weima van de PO Raad zegt hierover: ,,Het is goed om te kijken naar een beperking van de onderwijstijd. Dat kan echter alleen als er keuzes worden gemaakt in het curriculum met een focus op basisvaardigheden en bredere vorming van kinderen.’’

Het tweede spoor betreft een andere organisatie van het werk in scholen en inzet van mensen en middelen daarbij.

• Het centrale idee is: zorg dat leraren aan het werk zijn waar zij het meest nodig zijn, namelijk bij het geven en ontwikkelen van onderwijs én op plekken waar het lerarentekort het nijpendst is. De raad geeft vanuit het solidariteitsprincipe mee dat sociaal kwetsbare groepen ontzien kunnen worden bij een beperking van onderwijsaanbod en onderwijstijd.

Weima: ,,Wij gaan ook hierover graag het gesprek aan. Veel scholen zijn hier – soms noodgedwongen – mee aan de slag gegaan, dat heeft resultaten opgeleverd. We kunnen van elkaar leren. We moeten daarbij zorgen dat de leraar er écht is voor zijn eigenlijke werk.”

• In de praktijk van de school moet verder worden uitgedacht en uitgewerkt hoe anderen (zoals onderwijsassistenten en andere professionals) aan het werk kunnen in de school op een manier die het beroep van leraren en onderwijsassistenten aantrekkelijk houdt én helpt om lerarentekorten het hoofd te bieden.

Beide, of combinaties daarvan, moeten het beter mogelijk maken in onderwijs te voorzien met het beschikbare aantal leraren. Haast is geboden, aldus de Onderwijsraad.

De schrijvers van het rapport merken ook nog op dat digitalisering in het onderwijs vaak als panacee wordt gezien, maar zij zijn daarvan niet overtuigd. Het levert leraren niet minder, maar geregeld juist meer werk op. Bovendien leidt de inzet ervan tot tot grotere kansenongelijkheid tussen rijkere en armere scholen.

“Dit vormt voor de raad nog een belangrijke reden dit af te wijzen als handelingsoptie om lerarentekorten het hoofd te bieden.”