Taak voor de scholen
Via het NRO/ Leraar 24. Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) werkt aan verbetering en vernieuwing van het onderwijs. Dat doet het NRO door onderwijsonderzoek te coördineren en te financieren, en door de verbinding tussen praktijk en onderzoek en tussen beleid en onderzoek te verbeteren.
Bevlogen leraren hebben meer plezier in hun werk. Onderzoek wijst bovendien uit dat leerlingen van bevlogen leraren doorgaans beter presteren. Daarom is het belangrijk dat scholen aandacht hebben voor de vitaliteit en bevlogenheid van leraren. Niet in de laatste plaats om zoveel mogelijk leraren te behouden voor het vak. Met het personeelsbeleid kunnen scholen hier op inspelen. Voor oudere leraren zijn andere maatregelen nodig dan voor beginnende leraren.
De kwaliteit van de leraar bepaalt in belangrijke mate de kwaliteit van het onderwijs. Daarbij gaat het niet alleen om zijn of haar vakinhoudelijke en didactische kwaliteit, maar ook om de pedagogische kwaliteit en het vermogen om leerlingen te motiveren. De laatste jaren is meer onderzoek gedaan naar de vraag hoe leraren hun vitaliteit en bevlogenheid kunnen ontwikkelen en behouden tijdens hun loopbaan.
Het behouden van hoog gekwalificeerd personeel in scholen is in veel landen een zorg. Omdat overal ter wereld te veel jonge leraren vroegtijdig het onderwijs verlaten (OECD, 2013), wordt veel onderzoek gedaan naar de bevlogenheid van leraren – en naar haar tegenhanger: burn-out.
Bevlogen leraren doen het beter
Schaufeli, et al. (2002) zien bevlogenheid als een positieve gemoedstoestand, die wordt gekenmerkt door:
- vitaliteit: hoge mate van energie, veerkracht en doorzettingsvermogen
- toewijding: gevoel van enthousiasme, trots, inspiratie en uitdaging, en
- absorptie: ‘opgaan’ in het werk’
Hoe bevlogener leraren zijn, des te hoger de leerlingprestaties (Bakker, 2005) en des te lager de kans dat leraren het onderwijs vroegtijdig verlaten (Bakker et al. 2003).
Werkeisen en hulpbronnen bepalen bevlogenheid
Bakker & Demerouti (2007) beschouwen (werk)bevlogenheid als een functie van:
- werkeisen: fysieke, psychologische, sociale of organisatie-aspecten van het werk, die een continue fysieke of psychische inspanning en vaardigheden vereisen. Die kunnen tot fysiologische of psychologische schade leiden.
- hulpbronnen: fysieke, psychologische, sociale of organisatie-aspecten van het werk, die instrumenteel zijn voor het behalen van doelen, het omgaan met eisen en bijkomende schade. Ze kunnen persoonlijke groei en ontwikkeling stimuleren.
Hoe kan bevlogenheid toenemen in het onderwijs?
Wanneer getracht wordt bevlogenheid te doen toenemen in het onderwijs, dient de aandacht primair uit te gaan naar het verhogen van de beschikbare energiebronnen.
Energiebronnen kunnen verkregen worden op twee niveaus: het organisatieniveau en het interpersoonlijk niveau.
- Tot het organisatieniveau behoren onder andere autonomie, baanzekerheid, beloning, leermogelijkheden en participatie in de besluitvorming. Dit zijn zaken die een schooldirectie kan regelen en die onderdeel uitmaken van de schoolstructuur of schoolcultuur.
- Tot het interpersoonlijk niveau behoren onder andere coaching door de leidinggevende, feedback over prestaties en sociale steun van collega’s. Dit zijn zaken die behoren tot de zogenaamde cultuur die binnen een schoolsysteem heerst. Het gaat hier om kwesties als in hoeverre leraren onderling overleggen en of een leraar met problemen zo maar naar een andere leraar kan toestappen om er over te praten. De schoolleiding kan er voor zorgen dat er de ruimte is op school voor leraren om de gewenste energiebronnen om zich heen te verzamelen. Deze ruimte kan zowel figuurlijk als letterlijk bestaan. Er moet psychologische ruimte bestaan om een collega of bovengeschikte aan te kunnen schieten. Het is belangrijk dat er een gezamenlijke ruimte als een docentenkamer is, om leraren op informele wijze met elkaar in contact te brengen. Leraren kunnen hun eigen energiebronnen mobiliseren door feedback te vragen, door problemen en vragen te delen met collega’s en door hun werk te variëren. (Salanova, Bakker & Llorens, in druk)
Aangezien het hierboven geciteerde onderzoek ‘Bevlogen voor de klas’ (Bal et al., 2006) uitgevoerd is onder beginnende leraren, valt te verwachten dat voor oudere leraren andere energiebronnen bevlogenheid zullen voorspellen, zoals baanzekerheid en sociale steun van collega’s.
Het onderzoek toonde aan dat autonomie en ontplooiingsmogelijkheden de belangrijkste voorspellers waren van bevlogenheid
In studies binnen scholen zijn verschillende werkeisen gevonden, die kunnen leiden tot een burn-out of minder bevlogenheid (zie bijvoorbeeld Runhaar et al., 2013a; 2013b; Bal et al., 2006). Deze eisen kunnen te maken hebben met:
- het lesgeven zelf, zoals wangedrag van leerlingen
- taakkenmerken, zoals onduidelijkheid over de eigen rol of overbelasting
- schoolkenmerken, zoals slechte werkomstandigheden
Daartegenover staan verschillende hulpbronnen:
- in de sfeer van onderlinge relaties, denk aan steun van een leidinggevende
- gerelateerd aan taakkenmerken, zoals autonomie en feedback
- gerelateerd aan de school zelf, zoals organisatieklimaat en toegang tot informatie
Lichtere of andere taken voor oudere leraren
Scholen kunnen de bevlogenheid bij leraren beïnvloeden door hun personeelsbeleid. Volgens Konermann et al. 2011 dienen scholen hun personeelsbeleid dan vooral ontwikkelingsgericht in te vullen, in plaats van puur beheersgericht.
Vanwege de vergrijzing van het lerarenbestand heeft de vitaliteit en bevlogenheid van de oudere leraar veel aandacht (zie bijvoorbeeld Berben et al., 2012). Vaak is dat in termen van ‘levensfasegericht’ of ‘leeftijdsbewust’ personeelsbeleid: het verlichten van de taak van oudere leraren (‘ontzie-maatregelen’) en het vervullen van andere taken zoals die van mentor (‘ontwikkelmaatregelen’).
Beginnende leraren beter begeleiden
Om te voorkomen dat veel beginnende leraren vroegtijdig het onderwijs verlaten, krijgen de begeleiding en socialisatie van beginnende leraren meer nadruk.
Recent onderzoek naar effectieve begeleiding van beginnende leraren laat zien dat deze op drie punten gericht zou moeten zijn (Helms-Lorenz, et al. 2012):
- school-enculturatie: aandacht voor de schoolorganisatie en context van het werk
- begeleiding in pedagogisch-didactisch handelen
- werken met professionele ontwikkelingsplannen (POP’s) bij de begeleiding van beginnende leraren
Meer lezen over bevlogen leraren en werkdruk?
Lees over bepalende factoren voor de werkdruk in het po en vo (2020), over de ervaren werkdruk in het mbo (2018) en over het effect van stress bij leraren op hun leerlingen (2017) bij de Kennisrotonde.
De publicatie Vitaal voor de klas (CPS, 2011) bevat theorie, onderzoeksgegevens, reflectievragen en oefeningen. Leraren kunnen hiermee zelf aan de slag of met collega’s, bijvoorbeeld in het team, in de intervisiegroep of in een coachingstraject.
In de publicatie Bevlogen in het onderwijs (2014) geven leraren, directeuren, bestuurders en ouders hun visie op het belang van bevlogenheid in het onderwijs. Verder worden de uitkomsten van onderzoek naar bevlogenheid onder 1650 onderwijsprofessionals gepresenteerd. Hieruit blijkt dat leraren vooral met veel vitaliteit en toewijding aan het werk zijn, als ze voldoende sociale steun, coaching, afwisseling en feedback krijgen.
