Tips voor het voeren van klassengesprekken

Waarom zou je klassengesprekken voeren?

Een klas is een mini-samenleving. Oefenen met het voeren van gesprekken is voor de rest van het leven van je leerlingen zinvol. Het voeren van klassengesprekken dient verschillende doelen. Zo is het een middel om erachter te komen wat er in je klas leeft. Waar denken de leerlingen over na? Wat vinden ze? Wat zien en lezen ze? Door met leerlingen in gesprek te gaan laat je zien dat je ze ziet, waardeert en wil begrijpen. Het zelfvertrouwen van de leerlingen zal groeien. Daarnaast is de klas de plek om leerlingen te leren hoe je op een respectvolle manier met elkaar in gesprek gaat over onderwerpen die gevoelig kunnen liggen. Je kan het verschil tussen feiten en meningen concreet maken en in gesprek gaan over complottheorieën en radicale denkbeelden. Tot slot is het ook gewoon heel erg leuk: je bouwt op een andere manier een band op met je klas.

Waar kan je klassengesprekken over voeren?

Eigenlijk overal over. Het belangrijkste is dat je een idee hebt waarom je het gesprek met je klas wilt voeren en echt oprecht geïnteresseerd bent in wat de leerlingen erover te zeggen hebben. De inbreng van de leerlingen staat centraal. Met het gesprek wil je iets met de leerlingen bereiken. Je wilt ze aan het denken zetten over een onderwerp. Tussendoor kan je zelf informatie geven, om de leerlingen met andere feiten of gevoelens te confronteren, dan waar ze zelf in eerste instantie aan denken. Hiervoor is het belangrijk dat je zelf wel enige kennis hebt over het onderwerp. Meningen hebben de leerlingen vaak wel, maar het ontbreekt ze nog wel eens aan feiten. Deze kan jij als docent inbrengen. Hierdoor gebeurt er in de hoofden van de leerlingen meer dan enkel het uitwisselen van meningen. Voorbeelden van onderwerpen zijn: omgangsvormen, social media, pesten, veiligheid, stage-ervaringen, toekomstdromen, vooroordelen, discriminatie, geloof, liefde, homoseksualiteit en eigenlijk alle onderwerpen die spelen in het nieuws / het maatschappelijke debat.

Wat is een effectieve opstelling?

Er zijn verschillende opties. Als je de leerlingen in een kring zet, maak je ze er automatisch bewust van dat er een gesprek gevoerd gaat worden en dat ze naar elkaar moeten luisteren. Ook zorg je ervoor dat naar elkaar luisteren gemakkelijker is, omdat ze elkaar de hele tijd zien. Wel kan een kring extra onrust opleveren, juist omdat ze elkaar de hele tijd zien. Als je dus bang met dat er teveel onrust ontstaat, kan een klassieke busopstelling uitkomst bieden, omdat ze dan minder makkelijk stiekem contact met elkaar kunnen zoeken. Wat niet handig is, is om de tafels in verschillende groepjes te zetten. Een gesprek voeren met de hele klas is dan lastiger omdat de leerlingen eigenlijk alleen op hun eigen groepje gericht zijn.

Hoe begin je?

Optie 1: als je plotseling bedenkt dat het gesprek nodig is

Soms is er een hele duidelijke aanleiding om een klassengesprek te beginnen. ‘Alle politici moeten dood.’ of ‘Ik ga echt niet naast leerling X zitten want hij stinkt.’ kunnen aanleidingen zijn om je les even stil te leggen en tegen de klas te zeggen dat we ‘hier even met elkaar over in gesprek gaan’. Leerlingen zullen dit over het algemeen gemakkelijk accepteren en zelfs wel prettig vinden, omdat zij ook wel doorhebben dat het heftige uitspraken zijn. Bij een uitspraak als ‘Alle politici moeten dood’ kan je aan de desbetreffende leerling vragen, waarom hij of zij dat vindt. Laat daarna de rest van de klas erop reageren. Over het algemeen kunnen de leerlingen zelf heel goed verschillende gezichtspunten aan bod laten komen. Mocht dat niet gebeuren, dan kan je als docent andere meningen en feiten inbrengen. Als een leerling een opmerking maakt in de trant van “Ik ga echt niet naast leerling X zitten want hij stinkt.” is het verstandig om het in eerste instantie bij jezelf te houden. “Ik schrik er heel erg van dat jij dat soort opmerkingen maakt, ik vind het naar en het maakt me verdrietig dat jij zo praat over klasgenoten.” Daarna gooi je hem open: “Hoe vinden jullie dat je respect kan hebben voor klasgenoten?” Zo zal er een open gesprek ontstaan over wat je wel en niet kan zeggen, zonder de desbetreffende leerling een vervelend gevoel te geven.

Optie 2: als je het van te voren hebt bedacht

Het kan ook zo zijn dat je als docent van te voren een onderwerp bedenkt waar je met je klas over wilt praten. Op zo’n moment kan je het klassengesprek zelf voorbereiden en kan je de klas ook voorbereiden op het voeren van het gesprek. In het begin van de les vertel je de leerlingen dat je graag een bepaald onderwerp met ze wilt bespreken, je vertelt ze dat je benieuwd bent wat zij van het onderwerp denken en dat je het een goed idee vindt om eens met elkaar van gedachten te wisselen. Je zegt tegen de leerlingen dat ze alles mogen zeggen, maar dat ze er wel rekening mee moeten houden dat ze anderen niet mogen kwetsen. Respect staat centraal. Vervolgens kan je vragen “Wat vinden jullie van…?” of om het nog opener te houden: “Wie heeft er wel eens van … gehoord?”

Wat zijn goede vragen?

In het begin van het klassengesprek is het belangrijk dat je zo open mogelijke vragen stelt, waarbij leerlingen hun mening kunnen geven. (Wat vind je van…? Waarom denk je dat..? Hoe denk je dat het komt dat… ?.”) Je moet duidelijk maken dat je niet een bepaald antwoord wilt horen, maar dat alle antwoorden goed zijn. Bij verbaal sterke leerlingen kun je vervolgens gaan doorvragen. Je wilt als docent argumenten horen, ze kritisch leren kijken naar hun eigen opvattingen. “Je zegt nu wel dat…, maar wat nou als..” Het liefst stel je open vragen, maar soms is het helemaal niet verkeerd om een gesloten vraag stellen (Dus jij bent tegen …..?) om zo opgehelderd te krijgen wat leerlingen nou echt vinden en of dat niet iets te extreem is. Vervolgens kan je weer gaan doorvragen. Je zult zien dat dit soms niet eens nodig is, omdat leerlingen elkaar gaan bevragen.

Voor het voeren van een groepsgesprek zijn nog een aantal punten waarmee je rekening moet houden. Ik noem er een paar zoals ze in mijn handleiding staan:

• Hoe zorg je dat het veilig is?
• Hoe ga je om met heftige uitspraken?
• Hoe blijf je bij je doel?
• Hoe krijg je iedereen aan het woord?
• Hoe rond je af?

Ik ga graag met jouw team, organisatie, school, bedrijf of instelling in gesprek, bijvoorbeeld over het voeren van klassengesprekken.

Andere thema’s waar je aan kunt denken zijn: burgerschap, kansengelijkheid, diversiteit, leerlingen zien en vertrouwen geven, of bijvoorbeeld over mijn boek.

Onderwijs Innovatie Festival

Woensdag 24 mei 2023 organiseren wij het Onderwijs Innovatie Festival, een feestelijke dag voor iedereen die het onderwijs lief heeft. Met workshops, dialoogtafels en een belevingsmarkt vol met Edtech innovaties. Ben jij hier ook bij?