Het Nationaal Programma Onderwijs stuurt op snelle oplossingen, maar het onderwijssysteem blijft net zo slecht wendbaar als dat het nu is. Annemarie van den Broek pleit voor ontwikkelingsgerichte systeemverandering.
Met het in januari gepresenteerde nationaal programma onderwijs poogt demissionair minister van Onderwijs Arie Slob de achterstanden op te lossen die leerlingen in het basis- en middelbaar onderwijs door de coronacrisis hebben opgelopen. En dat is geen goed idee volgens Annemarie van den Broek, docent bij Fontys Hogeschool Kind en Educatie en deelnemer aan het Fontysbreed innovatienetwerk iFontys. Het is het systeem dat maakt dat we nu vastlopen en in paniek op zoek gaan naar oplossingen. Dit nationaal programma borduurt juist verder op dat systeem en kan dus nooit de oplossing zijn. ‘De huidige situatie maakt pijnlijk duidelijk dat we af moeten van het huidige onderwijssysteem, waarin het gehele programma is dichtgetimmerd in een leerstofjaarklassensysteem.’
‘Het huidige leerstofjaarklassensysteem is te weinig wendbaar en adaptief, waardoor uitzonderingssituaties (zoals de coronacrisis) er meteen voor zorgen dat het systeem vastloopt. Juist nu is aandacht nodig voor de individuele behoefte en ontwikkeling van iedere leerling. Het programma staat immers zo centraal dat voor leerlingen exact vaststaat wat zij iedere periode moeten leren. Het heeft geen zin om te blijven roepen dat leerlingen massaal achterstanden oplopen. Het is het systeem dat maakt dat we nu vastlopen en in paniek op zoek gaan naar oplossingen.
Van den Broek ziet juist toekomst in een ontwikkelingsgericht onderwijssysteem waarin het leren van ieder kind in een sociaal proces centraal staat. ‘Heb aandacht voor de persoonlijke groei en leercurve van iedere leerling en biedt van daaruit de best passende leeromgeving. Het is niets nieuws dat de groei per individu erg uiteenloopt, en dat de situatie waarin een kind zit veel invloed heeft op zijn of haar ontwikkeling. Het wordt nu echter publiek aan het licht gebracht, omdat het voor heel veel kinderen geldt. Het is tijd om daarnaar te handelen.
Neem als voorbeeld de opleiding Leraar Basisonderwijs (pabo) van Fontys Hogeschool Kind en Educatie. Hier werken we sinds twee jaar met leeruitkomsten in plaats van een vast programma. Natuurlijk hanteren we bepaalde kaders, maar daarover scheppen we helderheid naar studenten toe. Je merkt dat studenten met zo’n open leeromgeving, waarbij je veel invloed hebt op de weg naar de doelen toe, welke aansluit bij hun persoonlijke ontwikkeling en situatie, veel gemotiveerder zijn en meer eigenaarschap over hun eigen ontwikkeling nemen. Belangrijk daarbij is dat docenten en begeleider de student echt zien, en in de begeleiding aansluiten bij diens beginsituatie. Daarnaast moeten we de kracht van sociaal leren (met en van elkaar) hierin niet onderschatten.’
In reactie op het voorstel van Slob verscheen onlangs een artikel in het NRC waarin diverse onderwijsdeskundigen mogelijke oplossingen voor het inhalen van de ‘achterstanden’ aankaarten. Zo wordt onder meer geopperd nú te stoppen met het zogenaamde progressieve onderwijs en dat juist de overheid regie en leiderschap moet nemen door met een strak plan te komen dat gelijk is voor alle scholen. Iets waar Van den Broek zich absoluut niet in kan vinden vanuit haar ontwikkelingsgerichte visie op onderwijs. ‘Er wordt nu slechts gekeken naar snelle oplossingen, symptoombestrijding, maar op de lange termijn los je het probleem daarmee niet op: het onderwijssysteem blijft net zo slecht wendbaar als dat het nu is.’
Enkele andere oplossingen die genoemd worden, zijn volgens Annemarie wél de overweging waard op de korte termijn, zoals het uitstellen van het moment waarop we basisschoolleerlingen selecteren voor het vervolgonderwijs. In de meeste landen gebeurt dit pas op vijftienjarige leeftijd, terwijl dit in Nederland al in groep 8 plaatsvindt. Door te investeren in ‘brede brugklassen’, waarbij leerlingen pas na de derde klas kiezen voor een richting of niveau, geef je alle kinderen een eerlijkere kans. Zo ook de leerlingen die een zogenoemde leerachterstand hebben opgelopen. Ze beargumenteert: ‘De vroege scheiding tussen meer praktijkgericht en theoretisch onderwijs is vaak niet gewenst, maar scholen zijn nu zo eenmaal georganiseerd vanuit een sterk programmagerichte visie. Toch horen we ook vanuit andere richtingen zoals het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) dat hier wel degelijk behoefte aan is onder jongeren.’
‘Op de korte termijn zou ik vooral adviseren het gesprek met elkaar aan te gaan. Op het voortgezet onderwijs bijvoorbeeld kunnen leerlingen als je ze serieus neemt al goed benoemen wat zij nodig hebben, waar ze zich zorgen over maken en hoe zij het beste ondersteund kunnen worden in de huidige leeromstandigheden. Geef hen hiervoor aandacht en de ruimte, om samen met betrokken leerkrachten gericht naar oplossingen te kijken. In het basisonderwijs is het ook belangrijk om in de driehoek kind – ouder – leerkracht het gesprek aan te gaan over waar een leerling het meeste baat bij heeft.
Wat betreft de invulling van het online onderwijs is er een enorme slag gemaakt, maar zijn er ook grote verschillen zichtbaar. Er zijn leerkrachten die online alles uit de kast halen en echt verschil kunnen maken in het leren vanuit huis, maar anderen zijn veel meer handelingsverlegen. Indien kinderen langer thuis moeten blijven is dit ook zeker de moeite waard om op school- of bestuursniveau verder in te investeren. We hebben echter ook gezien dat kinderen heel veel zelf kunnen en ook leren met mindere begeleiding. Deze verschillen kunnen we nog meer benutten, zodat de kostbare begeleidingstijd in ieder geval bij de kinderen komt die het echt nodig hebben.
De eindtoetsen van Cito zijn nu ook hot-item in media en beleid. De inspectie wil voorschrijven dat de toets verplicht afgenomen wordt, terwijl schoolbesturen in opstand komen en dit juist niet willen. Dit wordt zichtbaar in het initiatief ‘Leve het Onderwijs’. Je zou de eindtoets wel kunnen afnemen, maar dan moet je hem in een heel ander perspectief plaatsen. Dan is het een reflectiemiddel waarmee je samen met de leerling onderzoekt waar een kind in zijn ontwikkeling staat. De vraag is of leerlingen, leerkrachten en ouders dit niet allang weten en of zo’n toets hiervoor nodig is. We moeten het zeker niet als een selectie- of controlemiddel zien.’, aldus Van den Broek.
De vraag is nu wat er moet gebeuren om het door Van den Broek voorgestelde ontwikkelingsgerichte onderwijssysteem daadwerkelijk mogelijk te maken. Volgens Annemarie speelt de overheid hierin een belangrijke rol. ‘Als we kijken naar de huidige politieke kaders, dan is de ruimte er zeker. Echter, er zijn nog te veel belemmeringen om echt door te pakken. Het systeem houdt zichzelf nu in stand. Scholen die de stap richting onderwijsvernieuwing wél durven te nemen, krijgen bovendien een enorme verantwoordingsdruk opgelegd en moeten zich steeds opnieuw bewijzen. Dit terwijl we in het huidige systeem heel veel nadelen gewoon accepteren. Denk aan zaken als uitval, demotivatie, prestatiedruk, enzovoort.
Een oplossing kan zijn dat de overheid actief meer ruimte creëert om al onderzoekend te experimenteren met nieuwe vormen van onderwijs. Nu ervaren vernieuwers vaak dat ze echt nog tegen de stroom in moeten zwemmen. Ondanks dat veel mensen in het onderwijs dit met passie doen, kun je meer bereiken met een nieuwsgierige en lerende houding hierin. Er zijn al veel goede voorbeelden waar we van kunnen leren. Daarbij is het ook van belang om de publieke opinie over onderwijs meer te nuanceren. We moeten meer in dialoog gaan met de samenleving over hoe we willen dat onze kinderen/jongeren/studenten opgroeien. De huidige generatie ouders is immers allemaal opgeleid volgens het huidige onderwijssysteem, dit is vertrouwd. Ook aan het publiek moeten we uitleggen waar we naartoe willen en waarom dit zo belangrijk is. We gaan het huidige systeem niet 1,2,3 veranderen, maar het is wel van belang dat we nú starten met het inslaan van een andere weg.’
Onderwijsraad: Advies Nationaal Programma Onderwijs: De Onderwijsraad adviseert de regering het NPO te verbinden aan structurele investeringen in het onderwijs en dit vast te leggen in het regeerakkoord.
Over een nieuwe ontwikkelingsgerichte onderwijsvisie, kijk eens hier
Of bekijk deze opname van een online sessie over de bedoeling van de Taskfoce Ontwikkelingsgericht Onderwijs
Docent bij Fontys Hogeschool Kind en Educatie bij de bachelor Leraar Basisonderwijs (pabo) en de master Leren en innoveren. Deelnemer Fontysbreed innovatienetwerk iFontys & deelnemer Landelijk Versnellingplan onderwijsinnovatie met ICT, zone docentprofessionalisering.
Al vanaf het moment dat ik in 2000 aan de pabo begon is onderwijsinnovatie mijn thema. Niet innoveren om te innoveren, maar innoveren omdat het heel hard nodig is. Ons onderwijssysteem is, naar mijn inzicht, echt niet meer van deze tijd en alle activiteiten die ik onderneem hebben hier mee te maken. Ik ben voor authentiek, levensecht leren in de directe context van onze maatschappij. Niet van het voeren van hapklare brokjes en vervolgens controleren/ toetsen of je ze goed verwekt hebt. Dit staat ver af van wat echt diepgaand leren is. Mijn missie: het eigenaarschap voor leren terug waar het hoort; bij de lerende zelf!
WORD LID
Met Onderwijscommunity maken we het werkveld iedere dag een stukje beter en mooier. Meld je gratis aan als lid, maak verbinding, haal én breng kennis, maak je eigen ledenprofiel, connect met andere leden en meer.
PUBLICEER
Heb je een uniek en interessant artikel geschreven en denk je dat deze interessant kan zijn voor de leden van Onderwijscommunity? Stuur deze dan in via het formulier en wij gaan er mee aan de slag.
ADVERTENTIE
