De nationale peiling Leesvaardigheid einde (s)bo 2020-2021 van de Inspectie van Onderwijs toont dat minder dan de helft van de Nederlandse basisschoolleerlingen nog het basale streefniveau 2F haalt. De dalende trend is zorgwekkend. Vind het plan van aanpak zijn weg naar het lokaal?
De Inspectie van het Onderwijs komt met de gegevens van een 10 jaarlijkse ‘nationale peiling Leesvaardigheid einde (s)bo 2020-2021’. De leesvaardigheid van leerlingen in het (speciaal) basisonderwijs is gedaald ten opzichte van 10 jaar geleden, in het speciaal basisonderwijs (sbo) nog iets sterker dan in het basisonderwijs (bo). Slechts de helft van de kinderen haalt aan het eind van het basisonderwijs niveau 2F, de minimale vaardigheid om mee te kunnen komen in de maatschappij, meldt de onderwijsinspectie. Het streefcijfer was en is 65 procent voor alle leerlingen. Slechts 7% van de kinderen in het speciaal onderwijs haalt de kritische ondergrens om vrij te kunnen functioneren in de maatschappij. Het streven is 65% voor alle niveau’s. En het gestelde niveau is op zich al discutabel omdat het echt zeer basaal is.
De leesontwikkeling van leerlingen staat dus onder druk. Met alle gevolgen van dien, zowel voor de schoolprestaties en het succes in het vervolgonderwijs van leerlingen, als voor hun latere maatschappelijke deelname en functioneren. Door lezen verwerk je immers niet alleen informatie (zoals op verpakkingen en in handleidingen), maar lezen zet je ook aan het denken en leert je om anderen beter te begrijpen. Uit onderzoek blijkt bovendien dat er een sterk verband bestaat tussen een geringe leesvaardigheid en werkloosheid, lage lonen en beperkte carrièrekansen.
Het onderzoek, uitgevoerd door de inspectie zelf, vond plaats in schoolseizoen 2020/2021 en werd gedaan door middel van een representatieve steekproef bij 110 basisscholen en 41 sbo-scholen. In totaal deden 3318 basisschoolleerlingen en duizend sbo-leerlingen mee. Bij het duiden van deze peilingsresultaten is het belangrijk om mee te wegen dat de afname van dit peilingsonderzoek plaatsvond in een bijzondere periode, namelijk kort na de tweede scholensluiting tijdens de coronapandemie. De verminderde leergroei in de coronaperiode is inmiddels weer gerepareerd. Dat betekent echter nog niet dat de absolute vaardigheid voor begrijpend lezen in het laatste leerjaar van het (s)bo daarmee ook op het gewenste niveau is.
Hoe meer begrijpend lezen wordt verwerkt in andere vakken, hoe beter het is voor de leesvaardigheid, zegt de inspectie. “Het verbeteren van het leesonderwijs is namelijk niet alleen een taak van de taal-/leescoördinator, maar vraagt een gezamenlijke inspanning van het gehele schoolteam.” De Onderwijsraad stelde vorige maand eveneens dat taal (en rekenen) ook in alle andere vakken nadrukkelijk aan de orde moeten komen om deze vaardigheden beter onder de knie te krijgen.
Een meerderheid van de bo- en sbo-leerkrachten integreert begrijpend lezen al regelmatig in andere vakken. Dit zou, volgens een geraadpleegde focusgroep van leesexperts, nog meer z’n vruchten kunnen afwerpen als er daarbij meer aandacht wordt besteed aan hoe leerlingen teksten daadwerkelijk goed lezen en als er meer gebruik wordt gemaakt van zogenaamde rijke teksten. Hiervoor is wel verdere expertise-ontwikkeling en professionalisering van het handelen van leerkrachten nodig.
Peil.Leesvaardigheid einde (speciaal) basisonderwijs 2020-2021: Inspectie van het Onderwijs
“Om de dalende trend te keren zijn er zowel veranderingen nodig in het leesonderwijs op scholen, als in het leesgedrag van de leerlingen thuis,” aldus stelt de Inspectie in het begeleidend nieuwbericht van 13/12. Deze dalende trend is niet nieuw. Aan het begin van het jaar kwam Paul van den Broek met het rapport Sturen op begrip: Effectief Leesonderwijs in Nederland. Uit de Staat van het Onderwijs 2020 blijkt dat de leesvaardigheid van Nederlandse jongeren al jaren daalt en uit onderzoek van de OESO blijkt dat bijna een kwart van de 15-jarigen problemen met basaal leesbegrip heeft. De resultaten van andere (inter)nationale toetsen bevestigen dit beeld.
De onderzoekers concluderen onder meer dat veel Nederlandse leerlingen moeite hebben met verdiepend lezen. De onderzoekers van de Universiteit Leiden, onder leiding van Hoogleraar Paul van den Broek, stellen ook dat er al veel bekend is over wat er nodig is om leerlingen met goed begrip te leren lezen. Maar deze kennis komt slechts mondjesmaat en weinig systematisch in het onderwijs terecht. Het belangrijkste struikelblok is deze kennis concreet toe te passen in de klassituatie van een leraar, aldus de onderzoekers.
In het rapport staan verschillende mogelijkheden om actie te ondernemen, bijvoorbeeld voor de leraar, schoolleiding en overheid. Deze handelingsperspectieven hebben de onderzoekers opgesteld om leerlingen te helpen. Zij kunnen zich processen en strategieën eigen maken om beter te leren lezen voor verschillende doelen.
Sturen op Begrip: Effectief Leesonderwijs in Nederland, Paul van den Broek, Anne Helder, Christine Espin, Marijke van der Liende Universiteit Leiden
Anna Bosman, Sezgin Cihangir & Martin Bootsma schreven bijgaand rapport als (kritische) wetenschappelijke reactie hierop. Zij voelden de behoefte om te reageren, omdat er in het rapport van Van den Broek e.a. een aantal zaken onbesproken zijn gebleven. Hierdoor biedt het rapport onvoldoende handvatten om de problemen van het leesonderwijs op te lossen.
Bosman e.a. zetten het tekort aan achtergrondkennis en woordenschat centraal, terwijl Van den Broek e.a. voornamelijk aandacht besteden aan leesstrategieën als verklarende factor. De conclusie is dat begrijpend lezen geen generieke vaardigheid is die onafhankelijk van het onderwerp geleerd kan worden. Bosman e.a. stellen daarom voor om begrijpend lezen te vervangen door tekstbegrip en verantwoorden deze keuze. De aandacht in het onderwijs moet verschuiven naar het aanbrengen van achtergrondkennis.
Dalende ‘Leesvaardigheid’: een herinterpretatie, Anna M.T. Bosman, Sezgin Cihangir, Martin Bootsma
Wat kunnen we doen om het tij te keren? In dit webinar voor Didactief geven hoogleraar Eliane Segers (UT) en leerkracht en leesexpert Heleen Bührs (Alan Turingschool) je inzichten uit wetenschap en praktijk. Vol concrete tips waarmee je direct aan de slag kunt op je eigen school.
Segers en Buhrs nemen beiden deel aan de Kennistafel Effectief Leesonderwijs, een initiatief van de PO-Raad, VO-raad en het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO).
WORD LID
Met Onderwijscommunity maken we het werkveld iedere dag een stukje beter en mooier. Meld je gratis aan als lid, maak verbinding, haal én breng kennis, maak je eigen ledenprofiel, connect met andere leden en meer.
PUBLICEER
Heb je een uniek en interessant artikel geschreven en denk je dat deze interessant kan zijn voor de leden van Onderwijscommunity? Stuur deze dan in via het formulier en wij gaan er mee aan de slag.
ADVERTENTIE
