In welke mate laat je AI toe en waarom?
De ontwikkelingen van AI dwingen ons om na te denken in welke mate we ze wíllen toelaten in ons onderwijs. Het doel om leerlingen voor te bereiden op een vervolgstudie en een leven in een van technologie doordrenkte wereld, brengt met zich mee dat we nadenken en proberen onze gedachten te ordenen. Daarbij gaat het niet alleen om de instrumentele toepassing ervan, maar ook om het bewust kiezen voor werkvormen waarbij je die technologie wel of niet kunt gebruiken en – last but not least – waarom.
Kennisnet heeft de onderdelen visie, deskundigheid, inhoud en toepassingen, en infrastructuur uitgewerkt in verschillende hulpmiddelen die u helpen om een geïntegreerde visie te krijgen op ict in het onderwijs. Bij het onderwerp AI gaat het nu vooral om de pijler deskundigheid – van iedereen in de schoolorganisatie.
Het is belangrijk dat er meer wordt gesproken over die verborgen moraliteit bij technologie.
Katleen Gabriels, moraalfilosofe en gespecialiseerd in computerethiek
AI-modellen zijn níet neutraal
Het Rathenau Instituut agendeert de belangrijkste vragen over de wereldwijde ontwikkeling van verantwoorde AI. In dat kader bevroegen zij Katleen Gabriels. Katleen is moraalfilosofe, gespecialiseerd in computerethiek. Ze werkt als Assistant Professor aan Maastricht University (UM), waar ze sinds augustus 2020 programmadirecteur is van de bacheloropleiding Digital Society. Aandachtspunten volgens Katleen Gabriels: interdisciplinair onderwijs verdient meer ruimte en we moeten al in kleuterklassen beginnen met lessen mediawijsheid. Hier een snippet uit het interview.
Wat is de belangrijkste les over AI die je ons wilt meegeven?
‘Daar kan ik heel kort over zijn: we moeten leren dat AI-modellen níet neutraal zijn. Het verbaast mij nog altijd hoeveel mensen veronderstellen dat technologie neutraal is, enkel om het feit dat er een wiskundig model achter zit dat geautomatiseerde beslissingen neemt. Technische ontwerpen zitten vol met morele keuzes en afwegingen, gemaakt door de ingenieurs die ze ontwikkelen. Dat maakt ethiek ook zo’n belangrijk onderdeel van techniek. We onderschatten dat nog te vaak en redeneren dat technologie – afhankelijk waarvoor zij wordt ingezet – goed of slecht kan worden gebruikt. Maar er is bij computertechnologie altijd sprake van verborgen moraliteit.
[…]
Machine learning wordt vaak gebruikt om aan de hand van data voorspellingen te doen over menselijk gedrag, wat überhaupt ongelofelijk complex is. En het is dus nog veel moeilijker om te achterhalen of er geen bias optreedt, ofwel een vertekening door een ingebouwd vooroordeel.
Nu ben ik absoluut niet tegen technologische vooruitgang, maar ik zie die vooruitgang graag gelijk opgaan met ethische vooruitgang. Het is belangrijk dat er meer wordt gesproken over die verborgen moraliteit bij technologie. Daar moet ook in het onderwijs meer aandacht voor komen.’
Stap voor stap nadenken over nieuwe ontwikkelingen
Een van de hulpmiddelen onder Vier in balans die helpen de deskundigheid te vergroten, is de Handreiking professionalisering ict-bekwaamheid van de leraar. Dit instrument helpt u om stap voor stap met uw collega’s na te denken over de nieuwe ontwikkelingen. Ook helpt het om afspraken te maken zodat iedereen een rol kan spelen bij de introductie van generatieve AI in de school. De handreiking bestaat uit een aantal vragenlijsten die helpen het gesprek op gang te brengen en tot afspraken te komen. Vanuit onderzoek en ervaringen van veel scholen, kwamen we tot drie principes waarop de Handreiking is gebaseerd:
- Leraren professionaliseren wanneer ze de regie over de inhoud van hun werk hebben en hun onderwijs op basis daarvan kunnen ontwerpen. (M. Snoek, M. Vermeulen 2016, Theory of improvement (Horvers 2016)
- Complexe veranderingen in schoolorganisaties hebben daadwerkelijk effect als iedereen in de organisatie zijn rol pakt. Het gaat om ‘alignment tussen de sleutelfiguren’. (Schobben, 2021)
- Professionaliseren is geen one-size-fits-all; de eigen context waarin iedere leraar werkt, moet voorop staan. (Onderzoek naar teacher leadership, ervaren autonomie, identiteit – M. Snoek)
De handreiking is zo opgezet dat u eerst met collega’s nadenkt over de vraag: hoe wil ik dat mijn leerlingen leren en welke hulpmiddelen gebruik ik daarbij? De voorbeeldgespreksvragen die in de handreiking staan, zijn op de juiste plekken voorzien van informatiebronnen zoals onderzoeksresultaten en publicaties.
Gespreksthema’s en -vragen
In de handreiking komen veel gespreksthema’s en vragen aan bod die voor verschillende sleutelfiguren in de school relevant zijn. Praat niet alleen met functiegenoten, maar juist ook met de andere sleutelfiguren. Als aanvulling daarop kunt u deze vragen gebruiken bij het gesprek over AI op school en professionaliseren:
- Wat voor school zijn we, wat zijn onze waarden, op welke manieren willen we leerlingen laten leren?
- We gebruiken deze (…) didactische aanpakken en hebben deze (…) middelen tot onze beschikking. Moeten we hierin iets aanpassen omdat leerlingen nu nieuw gereedschap tot hun beschikking hebben? Wat zou dat betekenen voor de manier waarop we opdrachten formuleren en het werk controleren? Waar moeten we dan speciaal op letten?
- Vragen formuleren voor de AI-chatbot, het controleren van het antwoord: dit vergt digitale geletterdheid van leerlingen en leraren. Besteden we daar al aandacht aan?
- Is er aanleiding om pas op de plaats te maken, en deze nieuwe hulpmiddelen nu geen plek te geven in onze onderwijsaanpak? Hoe realiseren we dit?
- Om de technologie te begrijpen, moeten we haar leren kennen, uitproberen. Hoe organiseren we dat en hoe zorgen we dat opgedane ervaringen worden geëvalueerd en besproken?
- Hoe zorgen we ervoor dat we kennis hebben over de mogelijke impact van (generatieve) AI, ook buiten de onderwijssituatie? Denk aan impact op administratie, privacy, maar ook maatschappelijke impact die relevant is voor leven, leren en werken.
- Wie uit de organisatie kan ons hierbij helpen? Hoe maken we hier een duurzaam traject van?
Het zijn geen gespreksvragen met pasklare antwoorden. Het gaat immers te allen tijde om uw eigen gesprek, uw eigen keuzes.
Kun je op tegen artificial intelligence?
Blijf met een open blik naar de ontwikkelingen kijken, en besef dat we in een groot live-experiment zitten. We spreken van een onvolwassen technologie die we samen moeten ontdekken.
- Verhoud u hiertoe, ontdek in onderwijsteams wat goed werkt en niet.
- Dit raakt het ontwerp van het onderwijs: wat moeten leerlingen kennen/kunnen?
- We moeten ons allemaal voorbereiden op een brede maatschappelijke impact van AI door blijvend geïnformeerd te zijn.
- De producten leren kennen, ze uitproberen en vooral erover praten met collega’s.
Veel proactiever kunt u niet zijn. De hulpmiddelen van Kennisnet geven u richting om doordachte keuzes te maken.
AI inzetten voor formatief lesontwerp
Met het vermogen om mensachtige tekst te genereren, kan ChatGPT een waardevol hulpmiddel zijn voor docenten die hun lesontwerp willen verbeteren en leerlingen willen ondersteunen in hun leerproces. Josien Boetje en Flemming van de Graaf beschrijven in een blog voor Toetsrevolutie hoe je ChatGPT in kunt zetten voor het ontwerpen van lessen met daarin de strategieën van formatief handelen. Aan de hand van een voorbeeld bij het vak Spaans laten zij zien welke opdrachten je ChatGPT kunt geven en hoe je daar vervolgens verdere sturing aan kunt geven om onderwijsmateriaal te ontwikkelen.
Bronnen:
