Tags: , , ,

Leiderschap en de veranderbereidheid van docenten in het VO

Gedeeld leiderschap moet gaan over een gedeelde verantwoordelijkheid van iedereen: de organisatie passend inrichten, waarbij het gaat over ruimte geven en het creëren van de juiste cultuur, niet over formele structuur. Een taak voor zowel leraren als schoolleiders.

Professionele cultuur stimuleren

In literatuur over veranderingen in schoolorganisaties wordt veelal geconstateerd dat het realiseren van verbeteringen of veranderingen complex is en veel vraagt van de leidinggevenden en onderwijsprofessionals. Ook wordt geregeld beschreven wat leiderschap op scholen zou moeten inhouden. Welk handelen van leiders nu concreet bijdraagt aan de veranderbereidheid van docenten is zelden onderzocht. Onderzoek naar veranderen of innoveren in het algemeen wijst op de noodzaak van het betrekken van docenten, onder leiding van een leider die een professionele cultuur stimuleert.

Leiderschap en veranderprocessen

Er is in de managementliteratuur het nodige geschreven over veranderprocessen in organisaties en over de rol van het leiderschap daarbinnen. Er is echter weinig empirisch onderzoek beschikbaar dat een uitspraak over effectief leiderschap ten bate van de veranderbereidheid van docenten in het (voortgezet) onderwijs kan onderbouwen. In dit antwoord presenteren de onderzoekers een aantal bronnen die – zij het zijdelings – enig inzicht kunnen bieden in het antwoord op de gestelde vraag.

In de literatuur over effectieve schoolverbetering worden doorgaans twee criteria gehanteerd om na te gaan of scholen succesvol zijn verbeterd, namelijk de opbrengsten bij leerlingen (schooleffectiviteit) en het vermogen van scholen om te vernieuwen (‘change capacity’) (Sleegers & Ledoux, 2006). Er wordt bestudeerd welke kenmerken – waaronder de rol van leidinggevenden- scholen hebben die hun onderwijs verbeterden of erin geslaagd zijn te vernieuwen of te veranderen. In een literatuurstudie naar deze werkzame principes van innovatie in het primair onderwijs (Sleegers & Ledoux, 2006), wordt een aantal algemene factoren genoemd dat aanwezig bleek op scholen waar succesvol geïnnoveerd (veranderd) werd:

  • Professionalisering van leraren; Er is aandacht nodig voor het aansluiten bij bestaande kennis en mogelijke weerstand tegen verandering.
  • Aandacht voor visie op leren en onderwijzen van docenten; Het is belangrijk dat docenten ontdekken wat hun overtuigingen zijn en samen keuzes maken.
  • Samenwerking door docenten in een collegiale sfeer.
  • Leiderschap; transformationele vormen van leiderschap hebben vaak positieve effecten op betrokkenheid van leraren.

Neem de leraar serieus

Leraren serieus nemen door aan te sluiten bij hun kennis en visie en transformationele vormen van leidinggeven blijken leiderschapspraktijken die te vinden zijn in scholen die innovaties hebben doorgevoerd. Welk concreet handelen dat van schoolleiders vraagt is niet uit de studies op te maken. Feeney (2009) komt op basis van een kwalitatieve casestudie naar high schools in de VS ook uit op het belang van het stimuleren van een leiderschapscultuur in een school (dus niet een leider of managementteam dat van bovenaf vertelt hoe het moet). Feeney formuleert enkele aanbevelingen om dat te bereiken:

Focus op het leren van leidinggevenden en docenten en beschrijf de gewenste verandering duidelijk; hoe zal dat er uit zien in de praktijk.

Leiderschap in schoolorganisaties in ontwikkeling

Silins en Mulford (2002) constateerde op basis van empirisch onderzoek binnen highschools dat drie kenmerken van leiderschap het lerend vermogen van een organisatie (in de perceptie van betrokkenen zelf) beïnvloedde;

  1. transformationeel leiderschap, richt zich vooral op de ontwikkeling van de capaciteit van de schoolorganisatie om te vernieuwen, door te werken aan de gemeenschappelijke professionele cultuur (Verbiest, 2010).
  2. de betrokkenheid van de school administrators, 
  3. de mate van teacher leadership. Teacher leadership refereert aan de mate waarin docenten vanuit hun expertise invloed uitoefenen en daarmee ook in bepaalde mate leiding geven aan ontwikkelingen. De schoolleiding stelt zich dan open voor de invloed van anderen in de organisatie.

Andersen e.a. (2018) geven na literatuuronderzoek aan dat er vooral onderzoek is gedaan naar factoren die teacher leadership beïnvloeden. Teacher leadership helpt een school om tot vernieuwing te komen. Dat gaat moeilijk in scholen met een individualistische cultuur waar men hecht aan gelijkheid, volgen van externe normen en controle.

Teacher leader als aanjager

De veronderstelling is dat leiderschapspraktijken die teacher leadership stimuleren bijdragen aan het vergroten van eigenaarschap van docenten en dat zou positief kunnen bijdragen aan de veranderbereidheid, maar dat verband is niet onderzocht. Snoek e.a. (2019) stellen na een literatuurstudie dat gedeeld leiderschap niet moet gaan over het formaliseren van taken en verantwoordelijkheden binnen de onderwijsorganisatie, maar over een gedeelde verantwoordelijkheid van iedereen: “Het creëren van een school waarbinnen alle leraren dat appèl en die opdracht oppakken is een taak voor zowel leraren als schoolleiders.” De leiderschapspraktijk die hier wordt beschreven is de organisatie passend inrichten, waarbij het niet gaat over de formele structuur, maar over ruimte geven en het creëren van de juiste cultuur.

Andere organisaties en het creëren van urgentie

Kotter (1991) heeft ruim honderd organisaties die een verandering wilden doorvoeren bestudeerd (met interviews, observaties en vragenlijsten). Zijn conclusie was dat veel organisaties niet worden geleid op de manier die nodig is om de gewenste verandering te bereiken. Uiteindelijk formuleert hij acht stappen om verandering te realiseren. Het creëren of verhogen van urgentie is daarvan de eerste fase, waarna een leidend team moet worden geformuleerd. Als er geen externe urgentie voor verandering is of gevoeld wordt, kan het door de leiding opstellen van een gedeelde en heldere visie helpen een interne urgentie te creëren.

Gedrag in lijn met de verandering

Metselaar (1997) heeft voor zijn proefschrift in Nederland onderzoek gedaan naar veranderingsbereidheid van managers en medewerkers van diverse organisaties, waaronder enkele scholen. Door het afnemen van vragenlijsten bracht hij in kaart welke overtuigingen en ideeën leiden tot gedrag in lijn met de verandering. Hij ontwikkelde op basis hiervan het zogenaamde DINAMO-model (Diagnostic Inventory for the Assessment of willingness to change among Managers in Organisations). Het gaat om willen, moeten en kunnen veranderen. De attitude van iemand geeft aan in hoeverre deze persoon wíl veranderen.

De subjectieve norm geeft aan in hoeverre iemand het gevoel heeft dat hij moet veranderen. De gedragscontrole geeft aan in hoeverre iemand van mening is dat hij ook daadwerkelijk kán veranderen. Als deze drie vragen positief beantwoord worden, betekent dat een grote veranderbereidheid. Weerstand ontstaat als een of meer van deze vragen negatief beantwoord wordt. Het DINAMO instrument kan leidinggevenden helpen bij het in kaart brengen van veranderbereidheid en kan zicht geven op de bron van eventuele weerstand in termen van willen/kunnen/moeten.

Ten slotte

Helaas biedt (wetenschappelijk) onderzoek weinig houvast bij deze vraag over leiderschapspraktijken die bijdragen aan veranderbereidheid van docenten. Er is consensus over het belang van schoolleiders (zie ook Onderwijsraad, 2018) en hun invloed op het schoolklimaat en het ontwikkelingspotentieel van een school, factoren op hun beurt de onderwijsresultaten positief kunnen beïnvloeden. Er zijn enkele gezaghebbende auteurs die er vanuit hun ervaringen in organisaties of het bestuderen van veel literatuur over organisaties over schrijven. Een aantal daarvan zijn in dit antwoord aan bod gekomen.

Opgesteld door: Marianne van Teunenbroek en Puk Witte (beiden Sardes) en Sandra Beekhoven (kennismakelaar Kennisrotonde)


Bron: Wij-leren.nl

Meer weten?

 

  • Krachtvoerlezing Marco Snoek ‘Hoe het leiderschap van leraren in scholen versterkt kan worden?’

Steeds meer nemen leraren het initiatief bij vernieuwingen, ontwikkelen ze onderwijs, ondersteunen ze collega’s en eisen zij een stem in beleidsdiscussies. Dit leiderschap van leraren vraagt nieuwe kwaliteiten van leraren, maar stelt ook eisen aan de structuur en cultuur binnen scholen. Wanneer aan die condities niet voldaan wordt kan dat een bron van frustratie en demotivatie zijn.

 

Tags: , , ,
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Ook Interessante Artikelen

Bezoeker!

Community Leden

Alle Leden >>>

Whitepaper arbeidsmarkt

Whitepaper onderwijs arbeidsmarkt

Whitepaper digitale toepassing didactiek

didactiek download

Whitepaper Werkstress de baas

HR download onderwijs

Whitepaper Hybride leeromgeving

Leeromgeving download

Whitepaper maatschappij

Maatschappij onderwijs download

Whitepaper onderwijsontwikkeling

onderwijsontwikkeling download

Whitepaper effectief afstandsonderwijs

Onderwijs organiseren download

Whitepaper professionalisering

onderwijs professionalisering download

ICT-gebruik in het onderwijs

Onderwijs Technologie download

Registreer je als lid

Artikelen & Blogs

Apps & Tools

🙁

WORD LID

Met Onderwijscommunity maken we het werkveld iedere dag een stukje beter en mooier. Meld je gratis aan als lid, maak verbinding, haal én breng kennis, maak je eigen ledenprofiel, connect met andere leden en meer.

PUBLICEER

Heb je een uniek en interessant artikel geschreven en denk je dat deze interessant kan zijn voor de leden van Onderwijscommunity? Stuur deze dan in via het formulier en wij gaan er mee aan de slag.

ADVERTENTIE

In de spotlight

Vacature

Schooldirecteur | Margrietschool

Boek

Burgerschap is zorgen voor jezelf, zorgen voor elkaar en voor de aarde waar we op wonen.

DOEboek Burgerschap: 100 acties om de wereld mooier te maken

Kalender

Bouwen maar HJK banner Landelijk congres Jonge Kind-600x275a
landelijk congres bouwen maar banners-600x627a

Landelijk congres Jonge Kind 2024: Bouwen maar!

App

Picoo stimuleert actief samen spelen onder kinderen met de eerste interactieve spelcomputer voor buiten. Zonder scherm! Zo combineert Piccoo het avontuurlijke van buitenspelen met het interactieve van gamen. Eindeloos speelplezier dus! 
gamification onderwijs

Picoo – gameconsole voor buitenspelen