Handreiking omgaan met armoede op school
voor po en vo
1 op de 12 kinderen en jongeren in Nederland groeit op in armoede. Dat zijn gemiddeld 2 leerlingen per klas. Het Centraal Planbureau (CPB) verwacht voor 2023 dat 9,5 procent van de kinderen in Nederland in armoede leeft. Door de hoge inflatie steeg het percentage kinderen in armoede al van 7,2 procent in 2021 naar 9,2 procent in 2022. Steeds meer huishoudens voelen de hoge inflatie in hun portemonnee, zegt het CPB. Hiermee komt ook een nieuwe doelgroep in zicht: degenen die het eerst nét redden, maar nu niet meer. Armoede op school wordt dus een steeds concreter gegeven.
De toegenomen geldstress en armoede in de samenleving – door corona, de inflatie en met name de stijgende gasprijzen – komt ook de school in: het zorgt ervoor dat een (steeds) grotere groep leerlingen minder goed in hun vel zit en lastiger de benodigde schoolspullen kan kopen. Deze leerlingen hebben vaak moeite hun aandacht bij het leren te houden. De armoede heeft een negatieve invloed op hun ontwikkeling en komt zo dus mee de school in.
Aandacht voor armoede
Scholen kunnen de armoedeproblematiek niet oplossen, maar wel rekening houden met de armoede en geldzorgen waar sommige van hun leerlingen mee te maken hebben en acties ondernemen om de situatie voor hen beter te helpen maken. Ook op scholen in rijkere wijken zitten leerlingen die arm zijn. Die leerlingen zijn vaak een uitzondering in hun klas, zodat ze zich extra schamen. Bovendien hebben hun leraren minder aandacht voor armoede. Daardoor is de kans groter dat ze geen hulp krijgen.
Armoede signaleren is niet eenvoudig omdat gezinnen die in armoede leven zich vaak schamen en hun situatie voor de buitenwereld willen verbergen. Wees daarom op contactmomenten alert op signalen van armoede. Maar bedenk ook dat er voor bepaald gedrag ook heel andere redenen kunnen zijn. Probeer daarom altijd het gesprek aan te gaan om erachter te komen wat er aan de hand is.
Handreiking: omgaan met armoede op school is een publicatie van: Lusse M. & Kassenberg, A. (2020). Omgaan met armoede op scholen. Handreiking voor po en vo.
Hogeschool Rotterdam en Hanzehogeschool Groningen. Hier volgt een beknopte weergave van het eigenlijke artikel bij de handreiking.
Kennisbank Kennisbundel is een initiatief van Schouders Eronder, een samenwerkingsverband tussen Divosa, Landelijke Cliëntenraad, NVVK, Sociaal Werk Nederland en VNG. GKA, Kenniscentrum Talentontwikkeling, Min. SZW en Min. OCW staan ook als partners vermeld.
Directie maakt het team bewust van armoede:
- Bespreek met het team wat de school al doet voor leerlingen in armoede en wat er beter kan.
- Bespreek hoe je armoede herkent bij leerlingen en wat armoede met hen doet. Bespreek hoe je naar een leerling in armoede kunt en wilt kijken, zonder oordeel.
- Bedenk oplossingen voor wat ouders moeten betalen. Denk aan de ouderbijdrage of schoolboeken, maar ook aan verjaardagen en sportactiviteiten.
- Kijk wat ervaringsdeskundigen en deskundigen voor het team kunnen betekenen.
- Zorg dat er 1 teamlid is dat álle regelingen en voorzieningen kent.
Teamleden leren omgaan met armoede:
- Neem zorgprofessionals in dienst, geef ze voldoende uren en een duidelijke plek in het team.
- Zorg dat alle teamleden het armoedebeleid kennen, met daarbij de taakverdeling tussen leraren, zorgprofessionals en externe partijen.
- Verzorg trainingen voor leraren om armoede te herkennen en te bespreken met leerlingen en ouders.
- Geef leraren ruimte in hun rooster om met leerlingen individuele gesprekken te voeren.
- Verzorg trainingen voor zorgprofessionals over financiële hulpverlening en de mogelijkheden daarvoor in de regio.
Je kunt armoede het beste aanpakken door als school samen te werken met organisaties buiten de school. Denk aan de gemeente, jeugdgezondheidszorg of welzijnsorganisaties.
Teamleden ondersteunen leerlingen in armoede:
Signaleren en constateren
- Bouw een relatie met de leerlingen op. Heb aan het begin van het schooljaar een kennismakingsgesprek met leerlingen en hun ouders. Zie in de handreiking ‘Gespreksleidraad’ voor tactvol vragen stellen.
- Ken de achtergrond van je leerlingen. Ken je de leefwereld dan kun je letten op signalen van armoede. Zie ‘Checklist oudercontact’, over gegevens thuissituatie bijhouden.
- Let op signalen van armoede. (Lunchpauze of gymles) Maar armoede is niet altijd zichtbaar. Zowel stress als slechte cijfers wel. Zie ‘Signaleringslijst armoede op school’.
- Bespreek armoede. Vertel wat je ziet en vraag of het gezin de zorgen herkent. Ook dan kan de gespreksleidraad uit de handreiking helpen:
- Toon je gevoel. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik vind het lastig om erover te beginnen.’
- Benoem een voorbeeld en geef geen oordeel: ‘Ik zag dat je geen lunch bij je had. Mag ik daar wat over vragen?’
- Toon interesse en ga na of je de ouder of leerling goed begrijpt. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat u het lastig vindt’ of ‘Als ik u goed begrijp, bedoelt u…’
- Besluit sámen met ouders of leerling welke stappen jullie zetten. Vraag een leerling zelf oplossingen te bedenken, want elke leerling is anders. Ook jij kunt voorzichtig oplossingen aanbieden, maar de ander bepaalt zelf wat hij ermee doet.
- Zorg voor een warme overdracht. Voer als directie, als het kan samen met een zorgprofessional, een intakegesprek met de ouders en een contactpersoon van de peuterspeelzaal of de basisschool. Bespreek daarin met ouders standaard de kosten van jullie school, en vertel ze over mogelijke regelingen of vergoedingen.
Op de signalenkaart armoede externe link staan een paar gesprekstechnieken die je kunt toepassen.
Financiële steun en ouders informeren:
- Maak kosten afhankelijk van het inkomen van de ouders.
- Laat ouders in termijnen betalen en als dat niet kan, vergoed dan als school de kosten.
- Maak gebruik van regelingen van de overheid of andere fondsen. In de handreiking vind je een overzicht.
- Informeer ouders over welke financiële steun ze kunnen krijgen en bij wie ze die kunnen aanvragen. Maak een flyer die ook geschikt is voor laaggeletterden. In de handreiking staat een voorbeeld.
- Zorg dat er 1 teamlid is dat álle regelingen en voorzieningen kent.
Stimuleren en positief bevestigen
- Leer je leerlingen met geld omgaan en bespreek armoede in de klas (financiële educatie).
- Geef lessen over gezonde leefstijl (leefstijleducatie). Denk aan gezonde maaltijden in de kantine, een rookvrij schoolplein, kook- en smaaklessen of een schoolmoestuin. Zorg ook voor voldoende beweging en maak dat onderdeel van de lessen. Betrek ouders erbij, zodat er thuis ook aandacht voor een gezonde leefstijl komt.
- Vergroot de veerkracht van leerlingen. Leerlingen in armoede hebben thuis vaak stress en horen er op school niet altijd bij. Zorg op school daarom voor een positieve sfeer, zodat ze zich beter gaan voelen en meer zelfvertrouwen krijgen. Dan verbeteren ook hun schoolprestaties.
- In de handreiking vind je een aantal programma’s om leerlingen vaardigheden te leren die hun veerkracht vergroten. Die programma’s zijn het meest effectief als je ze tijdens de hele schoolperiode aanbiedt en alle leraren erin traint.
- Vergroot de wereld van je leerlingen. Bied samen met externe partners buiten schooltijd extra activiteiten aan. Denk aan sport- en culturele activiteiten of huiswerkbegeleiding. Zo vergroot je de kansen van deze leerlingen.
Bron:
Meer Tips via het NJIB:
Het Nederlands Jeugd Instituut heeft meer links, tips en handelingsperspectieven voor het omgaan met armoede:
Daarin staat niet alleen hoe je het kunt aanpakken, maar ook tools die je kunnen helpen om armoede te herkennen en bespreekbaar te maken.
Zie ook:
Verwey-Jonker: 30 factoren in het web van kansenongelijkheid in het onderwijs
Redactie Onderwijscommunity328 berichten
Dit account wordt door de redactie van Onderwijscommunity gebruikt om berichten te plaatsen en vragen te beantwoorden.
