Verplicht examen burgerschap voor mbo-studenten vanaf 2026

De Nederlandse overheid heeft een significante wijziging in het middelbaar beroepsonderwijs (MBO) aangekondigd. Vanaf het studiejaar 2026-2027 wordt het burgerschapsexamen een verplicht onderdeel voor het behalen van een MBO-diploma. Deze belangrijke verschuiving, geïnitieerd door minister Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, markeert een nieuw tijdperk in het Nederlandse onderwijssysteem.

De introductie van het burgerschapsexamen is een reactie op de toenemende behoefte aan goed geïnformeerde en maatschappelijk betrokken burgers in een steeds complexer wordende samenleving. In het licht van globalisering, technologische vooruitgang en sociale veranderingen, erkent de overheid het belang van burgerschapsonderwijs als een essentieel onderdeel van de algehele vorming van jongvolwassenen. Dit examen vormt een mijlpaal in het erkennen van burgerschap niet alleen als een theoretisch concept, maar ook als een praktische vaardigheid, noodzakelijk voor het functioneren in de moderne wereld.

Terughoudendheid in verband met prestatiedruk

Het invoeren van het burgerschapsexamen in het mbo-onderwijs vormt een belangrijke ontwikkeling voor leerkrachten. Dit examen beoordeelt de kennis en vaardigheden van studenten op gebieden als democratie en financiële zelfredzaamheid. Het streven is om studenten actief te betrekken bij onze samenleving en hen te leren verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leven. Aanvankelijk waren er zorgen over mogelijke extra druk die dit examen op studenten zou leggen. Maar na overleg met onderwijsinstellingen en experts is besloten dat het een positieve stap voorwaarts is.

Voor docenten betekent dit dat het onderwijs nog meer ingericht moet worden op praktische vaardigheden, naast de theoretische kennis. Studenten voorbereiden op essentiële levensvaardigheden, zoals het begrijpen van het politieke systeem en het slim beheren van hun financiën. Deze kennis en vaardigheden zijn onmisbaar voor hun toekomst, zowel in hun persoonlijke als professionele leven. Dit examen is dus meer dan alleen een toets; het is een voorbereiding op de maatschappelijke uitdagingen waar ze na hun studie voor komen te staan.

Het portfolio bij burgerschapsexamen mbo

Het nieuwe burgerschapsexamen in het mbo, gepresenteerd in de vorm van een portfolio, biedt docenten een frisse en dynamische manier om les te geven in burgerschap. Dit portfolio is een veelzijdig hulpmiddel dat studenten in staat stelt om een verscheidenheid aan vaardigheden en ervaringen te demonstreren. Het kan onder meer bestaan uit praktijkopdrachten, presentaties, en verslagen van activiteiten die te maken hebben met burgerschapsvaardigheden. Deze flexibele benadering stelt studenten in staat om hun leerervaringen op een persoonlijke en relevante wijze te tonen.

Voor docenten biedt deze verandering een unieke gelegenheid om het onderwijs te verrijken en aan te passen aan de behoeften van elke student. Met het portfolio kunnen zij studenten begeleiden in projecten die aansluiten bij de echte wereld, waardoor het burgerschapsonderwijs praktischer en betekenisvoller wordt. De nadruk ligt op actieve participatie en reflectie, wat cruciaal is voor het ontwikkelen van verantwoordelijke en geïnformeerde burgers. Deze aanpak vereist een vernieuwende didactiek en een actieve rol van docenten bij het ondersteunen van studenten in hun leerproces, waarmee het onderwijs niet alleen uitdagender, maar ook lonender wordt.

Democratische waarden centraal

Een essentieel aspect van het burgerschapsexamen is de nadruk op democratische waarden zoals vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit. Het gaat hierbij niet alleen om theoretische kennis, maar vooral om de toepassing ervan in de praktijk. De manier waarop deze waarden in het portfolio worden verwerkt, geeft een duidelijk beeld van de praktische burgerschapscompetenties van de student.

Een interessant element van het nieuwe examen is dat elke mbo-instelling de vrijheid krijgt om de invulling ervan te bepalen. Dit betekent dat de invulling van het examen per opleiding kan verschillen, wat ruimte biedt voor maatwerk en innovatie binnen het onderwijs.

Aanvullende eisen voor docenten

Naast de verandering voor studenten, worden er ook nieuwe eisen gesteld aan mbo-docenten. Vanaf 2026 dienen zij een aanvullend opleidingstraject te volgen voor het geven van onderwijs in basisvaardigheden, waaronder burgerschap. Deze verandering is een reactie op de afnemende vaardigheden in lezen, schrijven en rekenen, evenals de groeiende kloof in burgerschapscompetenties tussen verschillende groepen jongeren. Voor docenten betekent dit een kans om hun vaardigheden te verdiepen en te verbreden, wat hen niet alleen beter voorbereidt op de eisen van het hedendaagse onderwijs, maar ook helpt bij het effectiever begeleiden van hun studenten in deze cruciale vakgebieden.

De introductie van het verplichte burgerschapsexamen heeft een grote impact. Allereerst leidt het tot meer uniformiteit en verbetering van het burgerschapsonderwijs. Het geeft studenten een helder inzicht in de verwachtingen en mogelijkheden voor hun ontwikkeling op het gebied van burgerschap. Bovendien helpt deze wijziging bij het versterken van het begrip en de toepassing van democratische waarden in onze maatschappij.

Hoewel de veranderingen veelbelovend zijn, zijn er ook kritische geluiden. Zo kan de extra eis van het burgerschapsexamen leiden tot meer druk op studenten. Ook stelt het hogere eisen aan docenten, die zich mogelijk moeten bijscholen. Deze veranderingen vereisen tijd, middelen en een zorgvuldige implementatie.

Met het verplichte burgerschapsexamen bereiden we studenten niet alleen beter voor op hun toekomstige beroepsleven, maar ook op hun rol als burger in een complexe, democratische samenleving. Het is een vernieuwende en weloverwogen stap die het mbo-onderwijs in Nederland toekomstbestendig maakt.

Meer lezen over het burgerschapsonderwijs en de veranderingen in het mbo?

Voor verdere verdieping over dit onderwerp kun je terecht op de websites van de Rijksoverheid: Verplicht burgerschapsexamen en VTOI-NVTK over het verplichte burgerschapsexamen.