Slimme werkvormen vertellen waar je leerlingen staan
Michiel Wils, onderzoeker ExCEL Thomas More “Kom je na de toets pas te weten of je leerlingen de leerstof beheersen? Of kan het eerder, zodat je problemen al tijdens de les detecteert en de lestijd efficiënter benut?”
“Er zijn heel wat eenvoudige werkvormen die je vertellen waar je leerlingen staan in hun leerproces. Over heel specifieke leerstof – ‘schrijf de derde persoon indicatif présent van être op je wisbordje’ – of breder: ‘maak een mindmap met wat je je nog herinnert over de middeleeuwen’.”
Seppe Goossens van Klasse had een gesprek met de onderzoeker van ExCel Thomas More. Dit praktische overzicht van telkens vier werkvormen voor het begin, het eind en voor tijdens de les is het resultaat. Super handige opfrisser.
Herplaatsing door Onderwijscommunity is met instemming van de auteurs. Klasse is een Belgisch onderwijsmagazine. Ze opereren journalistiek onafhankelijk onder de vlag van het Vlaamse departement van Onderwijs en Vorming.
Effectieve leerstrategieën
“Wil je 2 vliegen in 1 klap slaan, zet dan meteen ook bewust in op effectieve leerstrategieën. Een werkvorm is immers maar zo sterk als de leerprincipes die je ermee triggert. Spaced practice, voorkennis activeren, retrieval practice: dat je leerlingen op die momenten ook actief leren, is dus net zo waardevol als de info die jij intussen over hun leerproces verzamelt.”
Een werkvorm is maar zo sterk als het leerprincipe dat je ermee triggert.
Michiel Wils – onderzoeker ExCEL
“Minstens even belangrijk als achterhalen waar je leerlingen staan: wat je met die info doet. Denk hierover vooraf na. Hoe help ik leerlingen die de stof nog niet beheersen? Wat met zij die te weinig uitdaging krijgen?”
“Natuurlijk kan je de snelle leerlingen eens uitleg laten geven aan wie nog op zoek is, maar niet elke leerling houdt van die rol. Wie de leerstof al onder de knie heeft, kan zelf een toets opstellen, met een modelantwoord erbij. Voor hen een nuttige syntheseoefening, voor klasgenoten waardevol oefenmateriaal.”
“Bij het begin van de les, tijdens de les of op het einde van het lesuur? De indeling die we voor dit lijstje hanteerden, is niet waterdicht. Heel wat werkvormen kan je immers op elk moment van je les bovenhalen. Bij ‘tijdens de les’ vind je werkvormen die mikken op maximale betrokkenheid, omdat je natuurlijk wil dat élke leerling actief nadenkt en leert.”
Bij de start van je les
Spreid-en-test rooster
Een rooster met 9 vakken: 3 vragen over de leerstof van gisteren, 3 over de leerstof van vorige week en 3 over basiskennis. Leerlingen proberen in 3 minuten tijd zoveel mogelijk juiste antwoorden te geven. Extra dimensie: koppel aan elke vraag een waarde (basiskennis = 3 punten, leerstof van vorige week = 2 punten, nieuwe leerstof = 1 punt). Je herhaalt, automatiseert én oefent nieuwe en minder nieuwe leerstof door elkaar. Hou wel je leerlingen in de gaten: kijken ze kritisch naar foute antwoorden, benutten ze je correctiesleutel?
3 op een rij
Start je les met 3 vragen en differentieer op basis van de antwoorden. Alles juist? Op naar de verdieping. Wie eentje fout heeft, zoekt met een lotgenoot uit hoe dat komt. Wie minder scoort, krijgt verlengde instructie.
Wit blad
‘Wat weet je nog van de vorige les?’ Alleen of per 2 reconstrueren leerlingen zo precies mogelijk de leerstof. Als leerlingen actief proberen om de informatie uit hun geheugen op te halen, zijn ze aan het leren. En intussen zet je wie vastloopt op weg, zodat ook die leerlingen succes ervaren. Extra: laat die blaadjes aan het einde van de les aanvullen met de nieuwe leerstof. De kans om nieuwe kennis aan voorkennis te linken én een extra succeservaring.
Terugblik
Als je leerlingen binnenwandelen, liggen er blaadjes klaar met gerichte vragen over de voorbije les, over eerdere lessen of basisleerstof. Je scant op vaak gemaakte fouten terwijl je rondloopt, je laat leerlingen blaadjes uitwisselen en elkaars antwoorden checken. Die blaadjes mee naar huis nemen en jezelf verbeterwerk bezorgen? Zeker niet de bedoeling.
Houd deze oefeningen ook voldoende kort. Langer dan 8 minuten voorkennis activeren? Dan geef je eigenlijk de les opnieuw.
Tijdens je les
Scharniervragen
Scharniervragen stel je op cruciale punten tijdens je les; momenten waarop leerlingen bepaalde leerstof onder de knie moeten hebben vóór ze een volgend stukje kunnen aanvatten. Meestal zijn het meerkeuzevragen waarbij achter de verkeerde antwoorden een vaak voorkomende foute redenering schuilt. Op die manier achterhaal je niet enkel of een leerling de leerstof begrepen heeft, je weet bij verkeerde antwoorden ook precies waar het fout loopt.
Wisbordjes
Een activerende werkvorm om meteen een overzicht te krijgen van al je leerlingen. Je expertenblik maakt een snelle check mogelijk. En je hebt de kans om gericht klassikale feedback te geven op gespotte fouten. Hoeveel is 8 x 7, hoe schrijf je ‘onmiddellijk’, wat is de eerste persoon meervoud van ‘partir’? Je weet meteen wie voorbereid in je les zit. Wisbordjes zijn vooral handig als het mogelijke antwoord kort is, wat niet betekent dat je vraag enkel naar oppervlakkige kennis kan peilen. Sterke vragen stellen: het is een vak apart.
Cold calling
Zo oud als de straat, maar nog steeds enorm effectief. ‘Cold calling’ betekent dat je willekeurig iemand aanduidt om het antwoord te geven en leerlingen niet langer hun hand laat opsteken. Eerst stel je de vraag, pas daarna zeg je een naam. Dus niet ‘Ismail, wat kan je vertellen over de hoeken van een gelijkzijdige driehoek’. Maar wel: ‘Wat weten we over de hoeken van een gelijkzijdige driehoek … Ismail?
Voor je een leerling aanduidt, laat je voldoende ruimte. Op die manier denkt elke leerling na over het antwoord en is iedereen actief betrokken bij je les. En geven die enkele opgestoken handen niet ten onrechte de indruk dat elke leerling mee is. Belangrijke voorwaarde: een veilig klasklimaat. Zodat leerlingen niet verkrampen bij het idee dat je ze misschien aanduidt en een verkeerd antwoord tot negatieve reacties leidt. Een tussenweg: laat je leerlingen even met hun buur overleggen voor je iemand aanduidt.
Think-pair-share
Leerlingen denken eerst individueel na over je vraag. Geef voldoende denktijd voor je overgaat naar stap 2: een overleg met hun buur. Tot slot brengen ze de verzamelde kennis naar de grote groep. Zo moet elke leerling nadenken over het antwoorden en kunnen ze op een veilige manier ontdekken wat ze nog niet wisten.
Uitdaging: het volume in je klas onder controle houden. Ook dat moet je met leerlingen eerst oefenen. De lawaaimeter is een handige tool.
Op het einde van je les
Exit-ticket
Laat je leerlingen een exit-ticket invullen voor ze de klas verlaten. Zo zie je hoe je leerlingen de les verwerken, peil je naar hun vermogen om zichzelf in te schatten en speel je de volgende keer meteen in op hun behoeften. Je leerlingen krijgen zelf ook een betere kijk op hun leerproces.
Vraag de vraag
Op het einde van de les bedenkt elke leerling een toetsvraag. Als je die vragen leest, weet je meteen wie de kern van de les vatte en wie niet. Bij de start van de volgende les haal je die vragen boven en rakel je de voorkennis van je klas op.
Cornell
Je laat je leerlingen tijdens de les noteren volgens de opbouw van een Cornell-schema. De laatste 5 minuten stellen leerlingen elkaar per 2 op de proef: rechterkolom afdekken en aanvullen maar.
Kahoot
Bij Kahoot telt snelheid. Het spelelement primeert vaak. Gebruik Kahoot bij voorkeur bij het einde van de les. En maak duidelijk dat je op zoek bent naar het juiste antwoord, niet naar de snelste gok.
Michiel Wils: “Voortdurend goochelen met 10 verschillende werkvormen is niet efficiënt. Kies er enkele uit die voor jou werken en bouw routines in. Als wisbordjes bij de start van elke les op de bank liggen, verlies je geen kostbare tijd. Als je ze slechts sporadisch benut, is je les halfweg eer elke leerling zijn bordje gevonden heeft.”
“Ook combinaties zijn krachtig: think-pair-share en wisbordjes, het spreid-en-test rooster en cold calling … Natuurlijk blijven je leerlingen beter bij de les als je voldoende varieert. Maar ga voor een gezond evenwicht, en kies niet met je hele team dezelfde tool. Een overdosis Kahoot? Dat bestaat.”
Met dank aan Seppe Goossens die voor Klasse.be het stuk opschreef met Michiel Wils.
