Omgaan met de overvloed aan (des)informatie
Veel docenten in komen in hun onderwijspraktijk in aanraking met desinformatie. In een nieuwe brochure stelt de Europese Commissie onomwonden: “Promoting digital literacy and tackling disinformation in classrooms and schools has never been as important as is the case today.” “Het lijkt zo stilaan een van dé hoofdopdrachten van de hedendaagse school: leerlingen de competenties aanleren om op een efficiënte, kritische, verantwoordelijke manier om te gaan met de overvloed aan (des)informatie die op hen afkomt,” stelt Kris van den Branden.
Mbomediawijs is een product van het Practoraat Mediawijsheid, een samenwerkingsverband van het Mediacollege Amsterdam, Hout- en Meubileringscollege, ROC TOP en ROC van Amsterdam.
Desinformatie & Faketown het bordspel
De docenten van het Practoraat Mediawijsheid doen experimenten: informeel onderzoek om nieuwe ideeën uit te proberen en kennis op te doen in de praktijk. Outger Commandeur van het Mediacollege Amsterdam heeft onderzoek gedaan naar desinformatie. Wat is desinformatie? En hoe kan ik collega’s en studenten op een speelse manier informatie bijbrengen over desinformatie? Outger heeft een bordspel gemaakt om mensen bewust te maken over desinformatie en hoe je het kunt herkennen, hoe het zich verspreid en wat jouw eigen rol hierin is. Spelers van het spel zullen naast kennis over desinformatie, ook veel over mediawijsheid in het algemeen leren. Dit heeft in het verlengde invloed op het begrijpen van de eigen rol in de verspreiding van desinformatie.
“Tijdens de coronapandemie is en was er veel desinformatie. De eenvoud van verspreiding, maar ook het gemak om mensen te overtuigen van een andere kijk op een eigen waarheid interesseerde mij. Ik wilde hier meer te weten over komen, maar ook met collega’s delen.” Het onderzoek vond plaats in Rutger’s team Mediavormgever aan de hand van een enquete en met zijn collega’s van het Practoraat Mediawijsheid. Daarnaast las hij veel artikelen over desinformatie en heeft hij experts bevraagd. De enthousiaste reacties op het uiteindelijke product geven Rutger veel energie.
Lessen over desinformatie
Docenten van het Practoraat Mediawijsheid hebben lessen ontwikkeld over het thema desinformatie waarin de koppeling wordt gemaakt met de beroepspraktijk. Gebruik dit lesmateriaal om met studenten te zoeken naar antwoorden op vragen als: Hoe herken ik desinformatie? Wat is een betrouwbare bron? Hoe komt nieuws tot stand? De pagina is gemaakt in samenwerking met Beeld en Geluid, Netwerk Mediawijsheid en Kennisnet.
Desinformatie – Goed in gesprek over verkeerde informatie
EU brochure ‘Promoting digital literacy’
Kris Van den Branden is hoogleraar taalkunde en lerarenopleider aan de KU Leuven. Hij is ook de academisch verantwoordelijke van het Centrum voor Taal en Onderwijs. In zijn blog Duurzaam Onderwijs licht hij een paar punten uit de brochure van de Europese Unie “Promoting digital literacy and tackling disinformation in classrooms and schools has never been as important as is the case today.”
Digital citizens
- Leerlingen moeten zich op school ontwikkelen tot “digital citizens”. Dat concept wordt breed gedefinieerd. “Digital citizens” zijn mensen die,
- de competenties bezitten om veilig, effectief, kritisch en verantwoordelijk deel te nemen aan online interactie;
- de voordelen en mogelijkheden van online omgevingen kunnen benutten en tegelijk weerbaar zijn tegen de gevaren ervan;
- moderne technologieën kunnen gebruiken om hun actief burgerschap en sociaal verkeer te versterken, samen te werken met anderen en hun creativiteit in te zetten voor persoonlijke, sociale en commerciële doelen;
- er zich bewust van zijn dat mensenrechten (zoals het recht op vrije meningsuiting, privacy, eerbied en gelijke behandeling) ook van toepassing zijn op online omgevingen.
Werken aan competenties
- Werken aan de competenties van digital citizens kan op alle leeftijden (dus vanaf het basisonderwijs) en in alle vakken. Het wordt best vastgehangen aan concrete inhouden van diverse vakken en aan controversiële onderwerpen waarrond er veel desinformatie wordt verspreid. Activerende werkvormen waarin leerlingen zelf informatie checken, beoordelen, presenteren en bediscussiëren spelen daarin een prominente rol, maar de leraar is van cruciaal belang om leerlingen tijdens die activiteiten instructie te geven, nieuwe inzichten te laten opdoen, te doen leren uit de vallen waarin ze trappen, en de digitale competenties van de leerlingen te beoordelen. De leraar analyseert best ook met leerlingen waarom sommige mensen of instituten desinformatie verspreiden.
Mis-, dis- & malinformation
- Wat is het verschil tussen “misinformation”, “disinformation” en “malinformation”? (Quizvraag :-))
- “Misinformation” is informatie waarvan kan vastgesteld worden dat die vals is, maar waarbij de zender niet de intentie heeft om te misleiden.
- “Disinformation” is informatie waarvan kan vastgesteld worden dat die vals is en waarbij de zender wel de intentie heeft om te misleiden.
- “Malinformation” is informatie die feitelijk klopt, maar die met slechte bedoelingen wordt misbruikt.
Fact-checkers
- Maak van leerlingen echte fact-checkers. Leerlingen moeten leren om bij informatie die ze te verwerken krijgen vragen te stellen als:
- Wie verspreidde deze informatie, en met welke bedoeling?
- Welke emoties worden door de zender bespeeld?
- Wat is de bron van de informatie, en is die te vertrouwen?
- Hoe kunnen we verifiëren of de informatie in de bron correct is?
- Welke impact heeft de informatie op mij, en welke waarde heeft ze voor mij?
- Hoe ga ik communiceren over de waarde en betrouwbaarheid van deze informatie?
Debunking of prebunking
- Wat is het verschil tussen debunking en pre-bunking? (nog een quizvraag :-))
- “Debunking” houdt in dat valse informatie wordt ontmaskerd op basis van betrouwbare feiten of bronnen.
- “Prebunking” betekent dat leerlingen op voorhand kennis opdoen over een bepaald onderwerp en op basis daarvan valse informatie kunnen herkennen.
Dat is overigens een goede oefening in de klas: nadat leerlingen basiskennis hebben opgedaan over een onderwerp analyseren ze zelf hoe de waarheid geweld wordt aangedaan in een informatiebron over datzelfde onderwerp of proberen ze zelf desinformatie over dat onderwerp te produceren.
Breed evalueren
- Breed evalueren van digitale competenties: Een kennistest kan in dit verband enkel helpen om vast te stellen of leerlingen bepaalde basiskennis bezitten (bv. over welke technieken bij het verspreiden van desinformatie worden gebruikt). Om te beoordelen of leerlingen zich ontwikkelen tot “digitaal competente burgers” zal echter een veel bredere evaluatie nodig zijn waarbij leerlingen onder andere worden geobserveerd tijdens de uitvoering van authentieke taken, portfolio’s aanleggen, vragenlijsten invullen over hun attitudes met betrekking tot desinformatie, of hun standpunt over de betrouwbaarheid van bepaalde informatie verdedigen. Ook het evalueren is teamwerk, en mag dus niet op de schouders van één leraar vallen.
Professionaliseer leraren
- Professionaliseer leraren: Het is van groot belang dat leraren voldoende kansen en impulsen krijgen om zich rond dit onderwerp zelf bij te scholen en te professionaliseren. Het loont ook om leraren van hetzelfde team tijd en ruimte te geven om rondom dit thema samen te werken, te overleggen, te participeren in vakoverstijgende projecten en goede praktijken uit te wisselen.
Overzicht van studies naar Mediawijsheid
De Wetenschappelijke Raad van Netwerk Mediawijsheid houdt een database bij met Nederlandse onderzoeken naar mediawijsheid.
