Das logisch?
Hoe meer je weet, hoe moeilijker het is om je in te beelden hoe het was toen je het nog niet wist. ‘The curse of knowledge’ (de vloek van kennis) heet dat, misschien heb je daar wel eens van gehoord. Ik durf te wedden dat het je niet lukt om naar deze tekst te kijken en enkel de symbolen van de letters te zien, zonder de betekenis in samenhang.
Op het vlak van gedrag lijkt het wel alsof wij docenten al net zo last hebben van the curse of knowledge. We nemen vaak automatisch aan dat leerlingen wel weten hoe ze zich moeten gedragen. Dat is toch logisch? Je komt toch rustig een klaslokaal binnen? Je bent toch stil als iemand anders praat? Ik weet niet hoe het bij jullie ging vroeger, maar ik ben maar wat blij dat mijn ouders en docenten me dit geleerd hebben. Ik deed dit namelijk niet uit mezelf. Weinig kinderen zullen dit doen zonder dat ze het goede voorbeeld hebben gekregen (thuis of op school). Aangezien sommige kinderen die voorbeelden thuis niet hebben, is het onze taak om hen dit te leren.
Zoveelste ingelaste vergadering
In al die jaren in het onderwijs heb ik heel veel drukke klassen gezien. En net zoveel ingelaste vergaderingen met ‘hoe gaan we dit nu weer aanpakken?’, individuele plannen van aanpak,… zelden heb ik zoiets écht effect zien hebben op lange termijn. Meestal was het aanmodderen tot het schooljaar om was. Ik heb het al eerder in mijn blog gezegd, dit gebeurt áltijd met de beste intenties, dus dit is absoluut geen verwijt. Het is gewoon de waan van de dag en je zit in een systeem waarbij er gewoon geen andere optie is. Je loopt meer achter de feiten aan en reageert op problemen wanneer die zich voordoen.
Nonsensverhalen
Bij het begin van onze onderwijsvernieuwing kregen we héél veel commentaar op hoe we omgaan met gedrag, vooral van mensen die nog nooit op bezoek waren geweest en nonsensverhalen horen van anderen.
Ondertussen is de overgrote meerderheid van de ouders zéér positief (en de leerlingen overigens ook). Ook de kritiek van de omgeving wordt minder, maar er zullen altijd wel mensen blijven die dit systeem niet goed vinden. Dat is hun volste recht, ik vind sommige andere systemen ook niet goed.
Bij voorbaat duidelijk
Het grote verschil is dat we nu zeer proactief werken. We wachten niet tot het verstorende gedrag zich voordoet. We zorgen er enerzijds voor dat de kans op dit gedrag zeer klein is door vooraf duidelijk te zijn over de consequenties én door heel duidelijk te laten zien wat we verwachten. ‘Je komt rustig de klas binnen.’ Wat is rustig? Mag je dan praten? Wat de één rustig vindt, vindt de ander misschien redelijk druk. Die grijze zone halen we er zo veel mogelijk uit. Overigens zijn we niet enkel duidelijk over de negatieve consequenties, ook over de positieve! Echter zijn de beloningen onvoorspelbaar om sociaal gewenst gedrag te voorkomen. Later meer daarover.
Ik omschrijf even hoe een lesdag voor onze leerlingen eruit ziet:
Wanneer de eerste bel gaat, komen de leerlingen via de grote trap naar de bovenste verdieping waar ze les hebben. Er zijn meerdere routes naar boven, maar we hebben met hen geoefend welke route ze moeten nemen voor en na de les en tijdens leswisselingen. Wanneer de leerlingen door de klapdeur komen, die toegang geeft tot de gang met lokalen, wordt er gefluisterd. Dat is gewoon de norm die we uitdragen, net zoals je in een ziekenhuisgang of in een kerk ook niet gaat schreeuwen. Als leerlingen leren dat dit de norm is, houden ze zich hier automatisch aan.
Natuurlijk zijn er af en toe leerlingen die wat harder praten, maar daar wordt meteen wat van gezegd door een docent. Roepende, rennende, duwende leerlingen zul je hierdoor niet zien. Zelfs in het deel waar klas 3 les heeft, is het rustig. Wanneer leerlingen naar de les gaan, en ze zien de docent bij de deur staan die toegang geeft tot de gang, komen ze rustig de gang op en gaan ze in de rij staan bij hun lokaal. Ook hier zul je nooit leerlingen zien rennen, schreeuwen… hooguit wat harder praten dan fluisteren, maar ook daar blijven we scherp op.
Fluisterend rechts houden
In de gang ligt een duidelijke gele lijn in het midden. De leerlingen lopen rechts van die lijn met maximaal twee naast elkaar. Ze hoeven niet in rijtjes te lopen hoor (of hand in hand, zoals sommige kritische buitenstaanders lacherig beweerden), maar ze mogen niet de volledige breedte van de gang gebruiken.
Op deze manier krijg je een zeer veilige omgeving voor iedereen. Als je als kleine, verlegen leerling je een weg moet banen door een groep die de hele gang verspert, ben je blij met deze afspraak. Door rechts te lopen, gaan leswisselingen ook heel vlotjes. Welke docent heeft zich niet regelmatig een weg moeten banen tussen de leerlingen door, op weg naar zijn volgende les? Wel, ook dát voorkom je met zo een maatregel.
Ik kan ook niet genoeg benadrukken dat geen enkele leerling dit gek vindt. Iedereen (ook personeel) loopt nu gewoon automatisch rechts en wanneer je een leerling tegenkomt aan de verkeerde kant, moet je gewoon eventjes vriendelijk een seintje geven en ze gaan meteen naar rechts.
Elke minuut benut
Wanneer de leerlingen aankomen bij het lokaal en de docent is er al, mogen ze meteen naar binnen. Als de docent er nog niet is, vormen ze een rij op de aangewezen plaats en wachten ze. Ze mogen dan nog zachtjes fluisteren. Vervolgens komen de kinderen in stilte het lokaal binnen, lopen ze naar hun tafel en pakken meteen alle spullen die ze die les nodig hebben op de tafel (etui, schrift, map/ boek). De les begint namelijk meteen! Soms staat er al een retrieval-oefening op het bord, soms begint de docent meteen met herhalingsvragen, maar een les begint meteen. Ook dit maakt deel uit van de cultuur die we neerzetten op school, élke minuut van de les telt!
Little Red Riding Hood Routines
Ook tijdens de les hebben we uiteraard routines. We hebben bv. geoefend hoe de leerlingen hun wisbordje omhoog moeten houden zodat de docent het snel kan zien (onder je kin, dus niet hoger, anders ziet de docent de antwoorden er achter niet).
Wanneer leerlingen in mijn les hun spullen mogen opruimen en hun agenda moeten pakken, gebeurt dit óf in stilte, óf ik laat hen een deel van een gedicht opzeggen dat we uit het hoofd hebben geleerd (Little Red Riding Hood). Je denkt misschien dat de leerlingen dit superstreng vinden… en ja, in het begin wel. Nu zijn ze trots dat ze een gedicht kunnen opzeggen terwijl ze terzelfdertijd iets anders doen. Ze hebben ook geleerd dat dit hun werkgeheugen meer belast en dat ik dit opzettelijk doe om het moeilijker te maken.
‘Goh, dat gaat wel erg ver’
Onze leerlingen hebben daarnaast allemaal een doorzichtig etui. Ze weten precies wat er in moet zitten. Twee blauwe pennen, twee groene pennen, twee whiteboard-markers, een groene, oranje en gele markeerstift, een liniaaltje, een gum, een potlood. Er zitten dus geen zaken in die niet nodig zijn, waardoor een leerling te lang moet zoeken naar wat nodig is of afgeleid is door een leuk speeltje. Ook hiervan kun je zeggen ‘Goh, dat gaat wel erg ver.’, maar best veel leerlingen vinden het erg fijn hoor. Het is gewoon erg duidelijk. Uiteraard zullen er ook etuis zijn waar wat extra potloden in zitten o.i.d., we houden geen wekelijkse etui-controles.
In dit systeem hebben we aandacht voor elk detail, ik durf zelfs te beweren dat details het verschil maken
Wanneer een les afgelopen is (de docent geeft les tot de bel gaat), mogen de leerlingen hun spullen opruimen en blijven ze zitten tot de docent een seintje geeft dat ze mogen gaan. Ze stormen dus niet als een groep naar buiten, maar de docent laat hen op deze manier rustig de gang op gaan naar de volgende les.
Dit gaat overigens op dit moment nog niet altijd zo strak hoor, dat hoeft ook niet. Het gaat er om dat ze rustig de gang op gaan en niet staan dringen bij de deur. Echter is het wel zo dat een docent in leerjaar 1, 2, en 3 les kan geven tot de bel gaat en iedereen rustig blijft zitten zonder op te ruimen.
Introductieweek ‘orde en routine’
Hoe zorgen we nu voor die routines? Wel, voorheen hadden we in de eerste week van het schooljaar met klas 1 een ‘introductieweek’ gevuld met allerlei leuke activiteiten en uitstapjes. Die week hebben we anders ingericht.
Dit is het programma van die week:
Dinsdag:
- Kennismaking
- Hoe kom ik de klas binnen en gedraag ik me op de gang (wordt geoefend)
- Wat zit er in mijn etui? Hoe gebruiken we wisbordjes?
- Wat is leren? (Hier leggen we uit dat je enkel leert als er een wijziging in je LT-geheugen. We vertellen hen over het werkgeheugen en laten hen de beperking ervan ervaren.)
Woensdag
- Classcharts: het werken met merits en demerits
- Les in vriendelijkheid, dankbaarheid
- Maatwerkuren (hier later meer over)
Donderdag
- Sportactiviteit
- Hoe ga je om met conflictsituaties? Wat doe je als je het niet eens bent met een demerit. (We leren hen d.m.v. rollenspellen hoe ze het gesprek met een docent moeten aangaan wanneer ze in hun ogen onterecht een demerit krijgen)
Vrijdag
- mini-lesjes voor de ouders waarbij de kinderen zelf vertellen aan hun ouders hoe de lessen en routines werken en dit ook met hen oefenen.
Leren over leren leren
Als we zien dat een routine meer herhaling nodig heeft, gebeurt dit in de mentorles. Ook na de herfstvakantie, kerstvakantie, enz… plannen we de eerste twee lesuren in om routines te herhalen en uit te breiden. We herhalen in die twee uur niet enkel saai die routines, maar leren hen ook mnemonics of laten hen een filmpje zien van “Mindfuck” (sociaal experiment over vriendelijkheid en hoe mensen reageren op onbeschoft gedrag), we leren hen het Major System (een systeem om bv. jaartallen te onthouden) of leggen hen uit wat Dual Coding is (de vakdocent pikt dit dan op in de les zelf).
Lat hoog
In het voorgaande stukje las je dat we werken met “merits” en “demerits”. De werking van dit systeem is stof voor een volgend blog. Wel wil ik vast een tipje van de sluier oplichten:
We leggen de lat hoog voor de leerlingen en we hebben duidelijke regels, echter durf ik te wedden dat ze veel minder straf krijgen dan op heel wat andere scholen (of dan bij ons vóór dit systeem). We werken namelijk niet met strafregels. Het is zeer onduidelijk wanneer een leerling voor “door de les heen praten” bij de ene docent twee bladzijden straf krijgt en bij de andere slechts een waarschuwing. Dat wordt als zeer oneerlijk ervaren en het zorgt er ook voor dat leerlingen steeds die grens op blijven zoeken bij de docenten die iets minder sterk voor de klas staan.
Lees verder:
Gert Verbrugghen: Een duidelijke cultuur zet je als onderwijsteam zelf neer (deel I)
Onderwijscommunity: Bevlogen leraren doen het beter! De schoolcultuur maakt verschil
