Gemeentefonds beter dan versnipperd subsidielandschap

Integrale aanpak bemoeilijkt door subsidies

Goede schoolgebouwen zijn belangrijk voor de kwaliteit van onderwijs, hebben een gezond binnenklimaat om in te leren en werken, zijn duurzaam, toegankelijk en daarmee geschikt voor inclusief onderwijs. De huidige schoolgebouwen zijn hier niet voor toegerust, zeggen de PO-Raad en VO-raad al jaren. Uit een rapport van McKinsey bleek in 2020 nog dat de vergoeding voor materiële kosten van basisscholen te laag is. Subsidies vanuit het Rijk dragen in de huidige situatie niet bij aan een structureel gedegen beleid. In tegendeel. De subsidies werken vaak verstorend op het lokale beleid en de de eigen planning van gemeenten en scholen.

Gemeentefonds als verzamelpot

Met het geld uit het gemeentefonds kunnen gemeenten en scholen in het primair en voortgezet onderwijs zonder al te veel rompslomp en zonder wetswijziging de gebouwen beter en meer integraal aanpakken; de slechtste gebouwen eerst. Gemeenten weten op basis van allerlei inventarisaties al welke scholen dat zijn. Wetten en beleidsafspraken, zoals het Bouwbesluit, nieuwe Europese regels en wetten rond de gemeentelijke begroting en verantwoording, zorgen ervoor dat het geld goed en voor iedereen transparant kan worden besteed en verantwoord.

Het onderzoek naar incidenteel geld onderwijshuisvesting

Het onderzoek is uitgevoerd door de Argumentenfabriek op initiatief van Bouwstenen voor Sociaal en met steun van Bouwend Nederland, Techniek Nederland en de ministeries van OCW en BZK. Bij het onderzoek zijn ook bestuurders en (financiële) experts van scholen, gemeenten, (bouw)bedrijven, de PO-Raad, de VO-raad en de VNG betrokken.

Haast geboden

Er was tijdens het onderzoek opvallend grote consensus over het voorstel voor de weg die het geld vanuit het Rijk zou moeten afleggen om met meer vaart de scholen gezond en duurzaam te maken. Aanpassing van het systeem, zoals voorgesteld in het Interdepartementaal Beleidsonderzoek Onderwijshuisvesting (IBO) is ook gewenst, maar kan in een parallel spoor en vraagt meer tijd en afstemming.

Subsidies ontoereikend

Gezien de huidige afhankelijkheid van de subsidiekraan, veroorzaakt door de op zich ontoereikende structurele financiering door het Rijk, ontstaat er ook een rare dans rond de subsidiepot. Dit verdeeld het veld verder en het vergroot de verschillen tussen scholen onderling naar kwaliteit van bestuur. De voorwaarden van de subsidies, procedures van aanbesteding, Europees zo nodig, leveringsgaranties; het maakt het allemaal nodeloos ingewikkeld, terwijl goede accommodatie eigenlijk een randvoorwaarde zou moeten zijn, waarin het Rijk voorziet.

Meer dan ventilatie alleen

Op dit moment gaat de aandacht voor schoolgebouwen vooral uit naar ventilatie, maar de gebouwen moeten ook op andere punten flink worden aangepakt. Meer dan de helft van de gebouwen is aan renovatie  toe omdat ze het moderne onderwijs niet ondersteunen of energielabel G hebben. Daar hebben kinderen en leerkrachten last van. Leerprestaties lopen achteruit, kansen zijn niet gelijk en de arbeidsomstandigheden niet oké. Dat een slechte luchtkwaliteit ook het ziekteverzuim vergroot en indirect dus de werkdruk behoeft weinig betoog.

Fikse investering met andere opzet

Om alle gebouwen op orde te brengen is alleen al voor de klimaatambities € 21 miljard aanvullende financiering nodig; bovenop de huidige bekostiging. Dat is exclusief de recente prijsstijging en nieuw kabinetsbeleid zoals een rijke schooldag en kleinere klassen. Voor een goede integrale aanpak is veel meer geld nodig dan nu via het gemeentefonds, de bijdrage aan scholen en allerlei losse potjes is geregeld.

Van subsidie wirwar naar voorkeursoptie

De op één doel gerichte subsidies zoals SUVIS voor ventilatie en DuMaVa voor het verduurzamen van scholen zijn niet kosteneffectief, verstoren de programmatische aanpak van gemeenten en scholen, kosten in verhouding te veel tijd en werken kansenongelijkheid in de hand. De miljoenen uit al die potjes kunnen beter besteed, vinden mensen uit het werkveld.

Om acute problemen op te lossen is rond onderwijshuisvesting een wirwar aan regels en subsidies ontstaan; soms onnodig omdat hetgeen met de subsidie wordt beoogd al elders bij wet of in beleidsafspraken is geregeld. Iedereen wil gezonde en duurzame scholen voor de kinderen. Kortom: puntje voor de landelijke politiek om orde op zaken te stellen en te zorgen voor voldoende structurele financiering. Dan denkt Bouwstenen Sociaal graag mee hoe ze dit geld zo goed mogelijk kunnen inzetten voor gezonde en duurzame schoolgebouwen voor alle kinderen.

Brede coalitie samen voorwaarts

De Argumentenfabriek helpt organisaties hun denkproces en strategie te ordenen. Bouwstenen voor Sociaal is een onafhankelijk platform voor maatschappelijk vastgoed en wordt gefinancierd door een brede coalitie van meer dan 150 gemeenten, scholen en bedrijven. Zij werken in Bouwstenen-verband aan de hand van een gezamenlijke agenda. Ze worden o.a. gesteund door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, PO-raad, VO-Raad en Sociaal Werk Nederland.

Meer informatie:

Liever één pot
Miljoenen kunnen beter besteed
Optiekaart Argumentenfabriek, juli 2022
Deltaplan Scholen: werk in uitvoering
Krijgt het leren straks nog lucht?