Onderwijscultuur van structuur en routine voor goed leerklimaat

Veiligheid in structuur en routine

Een veilig leerklimaat: samen met de leerlingen bouw je in de loop der jaren iets op. Als het gedrag op school en in de klas niet goed is, dan bouw je op drijfzand. You permit what you promote, you promote what you permit, daar komt het allemaal op neer. Sta je toe dat leerlingen zachtjes fluisteren wanneer jij stilte vraagt, dan is dat de nieuwe stilte norm. Stilte is dan fluisteren bij jou. Die norm schuift steeds verder op wanneer je er niet heel goed op let. In klas 3 is ‘stilte’ bij een docent die de regels niet helder heeft al snel ‘gezellig kletsen’ en dan verschuift de focus van lesgeven en leren naar het managen van een klas.

Consequent de lat leggen

Ik ga toch al best wat jaren mee in het onderwijs. Een docent bepaalde eigenlijk altijd zijn eigen regels. Het gebeurde dat een leerling bij een collega eruit werd gestuurd voor kauwgum kauwen, terwijl een andere docent daar slechts een waarschuwing voor gaf. Heeft een docent een slechte dag? Dan is de kans groter dat de straf iets groter uitvalt. Op een goede dag zie je al iets meer door de vingers. Het zou niet mogen, maar kom, we zijn allemaal mensen.

Merits en demerits

Eén van de principes in de werkwijze die wij nu collectief hanteren op het Alfrinkcollege is dat een docent geen eigen strafwerk mág geven en geen eigen klasregels opstelt wat betreft gedrag. Alles is afgedekt door onze afspraken.
We werken enkel met “merits” en “demerits”. We vonden hiervoor geen goede Nederlandse term en “plus- en minpunten” vonden we echt niet goed.

Dus, vertoont een leerling goed gedrag, of wil je iets belonen, dan geef je merits. Gaat een leerling een bepaalde grens over, dan geef je een demerit. Zo simpel is het.

We geven dus ook geen waarschuwingen! Wanneer je een klas van 25 leerlingen hebt, elke leerling een waarschuwing krijgt en ze 7 lesuren op een dag hebben, dan is het in theorie mogelijk dat je maar liefst 175 waarschuwingen geeft op een dag voor één klas. Beetje gek he? Natuurlijk kun je ook zeggen “Laatste waarschuwing!”, maar dan zul je zien dat net die rustige leerling de volgende is die door je heen kletst. Als je het dán laat gaan, kun je je geloofwaardigheid helemaal in de prullenbak gooien.

Dus, geen waarschuwingen, enkel merits en demerits. We gebruiken hiervoor het Britse programma “Classcharts”. Het is vergelijkbaar met het Nederlandse Classdojo, maar véél uitgebreider. Het hele systeem is een beloningssysteem, het is geen strafsysteem. Het is veel belangrijker zeer consequent te handelen met kleine strafjes, dan inconsequent met af en toe een grote straf. Hieronder zie je een afbeelding van de verhouding merits/ demerits voor dit schooljaar. Je ziet dat er veel meer beloond wordt dan gestraft.

• De leerlingen weten precies waar ze één demerit voor krijgen, welke overtreding twee demerits kost en welke drie.
• Voor de meeste standaardzaken krijgen leerlingen één demerit, bv. door iemand anders heen praten, niet actief meedoen of anderen afleiden.
• Wanneer een leerling iets niet bij zich heeft wat in principe elke les nodig is (pen, wisbordje, …), kost dit twee demerits en betekent dit automatisch 25′ nablijven.
• Wanneer een leerling bv. op een tafel tekent of een mobiel bij zich heeft, kost dit drie demerits, wat betekent dat de leerling 50′ moet nablijven. (dit licht ik zo toe)

Een docent klikt in het systeem de naam van de leerling aan (het systeem toont de klasplattegrond, die ik hier niet kan posten i.v.m. privacy van de leerlingen). Hij klikt vervolgens aan wat van toepassing is en de demerit wordt automatisch toegekend. Het is mogelijk om telkens een korte notitie toe te voegen, bv. wanneer je ‘andere’ aanklikt en niet meteen duidelijk is waarom.

Beloningssysteem

Wanneer een docent één demerit geeft, is dit simpelweg een soort waarschuwing en gebeurt er verder niks. Dit is echter niet per docent, een leerling kan slechts één ‘gratis’ demerit halen op een dag! Bij een tweede demerit (bij dezelfde docent of later op de dag), wordt automatisch een blokje van 25′ nablijven op de volgende dag ingepland. Bij een derde demerit op eenzelfde lesdag, wordt dit 50′. Vier demerits wordt 75′ en vijf demerits wordt 100′. Vier of vijf demerits op een dag zijn echt zéér zeldzaam.

Overigens, wanneer een leerling in één les 3 demerits krijgt, moet hij op de gang zitten en zijn kennisoverzichten studeren. Gelukkig gebeurt dit ook zelden.

Het inplannen van het nablijven gaat automatisch, dat is zo ingesteld:

De surveillant ziet meteen wie er moet zijn. Hij verandert de status die in het begin op “pending” staat, naar “attended” of gaat “upscalen” als de leerling zonder reden afwezig is. Bij een “upscale” verdubbelt het nablijfblokje naar de volgende dag.

We plannen het nablijven in op de volgende dag, zodat het thuisfront ingelicht kan worden. Ouders hebben echter ook toegang tot het systeem, dus ze kunnen het in principe zien, maar wij hebben er bij ouders op aangedrongen om hun kind niet ‘live’ te volgen. Een leerling moet de kans krijgen om fouten te maken, zonder daar meteen van twee kanten (op school en thuis) een sanctie voor te krijgen.

Retrieval Practice voor straf

Maar, het nablijven is geen strafwerk schrijven, absoluut niet! Onze leerlingen hebben voor elk vak kennisoverzichten. Deze kennisoverzichten worden gestudeerd in het nablijfuur. Dit moét a.d.h.v. retrieval practice en ze moeten hierbij schrijven.

Het handige voor de leerlingen is dat ze dit ook als huiswerk moeten doen. Elke dag moeten ze voor twee vakken een half uur een kennisoverzicht leren, ze hebben verder nooit maakwerk. (Over onze werkwijze met huiswerk komt nog een afzonderlijke blog.)

Dit huiswerk kunnen ze in principe dus in het nablijfuur doen. Is het dan nog een straf? Ja en nee. De leerlingen ervaren het als vervelend omdat ze niet met hun vriendjes naar huis kunnen fietsen en omdat ze toch in stilte op school moeten werken, dat is genoeg stimulans om de volgende keer beter op te letten.

Ondertussen loopt dit systeem al drie jaar, dus tot in de derde klas. We hebben nog weinig aangepast. Wat we wel toegevoegd hebben, is dat leerlingen die zeer vaak moeten nablijven, en dus niet lijken te leren van hun fouten, geen huiswerk meer mogen maken, maar een reflectieverslag schrijven over oorzaak en gevolg van hun gedrag.

Het verschil met de demerits is dat de merits niét voorspelbaar zijn. We willen niet dat leerlingen sociaal gewenst gedrag vertonen enkel om merits te verdienen. We stimuleren goed gedrag, maar uiteraard moet het gedrag uiteindelijk de norm worden en moeten leerlingen zich goed gedragen ‘omdat het zo hoort’.

Shoppen met je merits!

We hebben een beloningswinkel, deze is ingebouwd in Classcharts, en via hun account kunnen leerlingen bestellingen plaatsen. Ik kan hier uiteraard niet alles posten, maar materialen die elke leerling zou moeten hebben, zijn zeer goedkoop. Elke leerling moet bv. een pen kunnen kopen. Er zijn ook grotere beloningen waar leerlingen voor moeten sparen. Ze kunnen etui’s kopen, fast lane pass voor in de pauze, filmavond,…  Dit jaar zijn we zelfs met een hele groep naar het Rijksmuseum in Amsterdam geweest en binnenkort staat er ook een uitstap naar Leiden gepland. Allemaal gekocht met merits. Er gaan dus leerlingen van klas 1, 2 en 3 mee.

Dat is eigenlijk een beetje de opzet van onze werkwijze. Consequent demerits geven bij bepaald gedrag en goed gedrag belonen.

Gedrag inzichtelijk gemaakt, sneller dan magister

Het gebruik van Classcharts heeft daarnaast nog veel voordelen. We hoeven niet alles bij te houden in Magister, want alles wordt nauwgezet bijgehouden in Classcharts. Bij een oudergesprek kun je ook precies terugzien waar een leerling winst kan halen.

Daarnaast zie je ook trends terug voor een specifieke leerling:

Wat nog allemaal:

• Je ziet exact terug welke docent te veel of te weinig merits/ demerits geeft. We hebben geen target hoor, maar soms zijn docenten te veel gefocust op de demerits en dan geef ik even een seintje.
• Je ziet exact terug van welke leerling het gedrag beter/ minder aan het worden is.
• Je ziet exact welke leerlingen vaak over het hoofd worden gezien en te weinig merits krijgen (vaak die rustige, stille leerling)
• Classcharts maakt een perfecte klasplattegrond op basis van merits/ demerits. Wanneer leerling x vaak demerits krijgt als hij in de buurt zit van leerling y, dan kan hij hierop de plattegrond aanpassen.
• Je kunt de plattegrond overigens helemaal instellen zoals je wilt en hij maakt het automatisch. Sterke leerling/ zwakkere leerling, jongen/ meisje, op basis van gedrag, op basis van zorgbehoefte, vooraan in de klas, ….
• Classcharts neemt alle gegevens mee naar de volgende schooljaren, zodat je ook de perfecte plattegrond krijgt wanneer leerlingen opnieuw ingedeeld worden in een andere klas.

Noot: Ik heb geen aandelen bij Classcharts 😉

Tegenwerpingen

De valkuilen op een rijtje:

• je moet héél goed nadenken over de praktijk. Wat wil je precies en wat gebeurt er in welk scenario? Welk gedrag is één demerit, welk twee? We hebben in de loop van het jaar één of twee zaken aangepast hierin, waarbij we zelf vonden dat de sanctie niet gepast was.
• Je systeem is zo sterk als de zwakste schakel. Als één docent beslist dit liever niet te doen, krijg je altijd discussie. Bij ons hebben we geen docenten die het niet wíllen gebruiken, we hebben wel enkele docenten die het heel moeilijk vinden om consequent te zijn of er slordiger mee omgaan. Daar werken we aan door bij elkaar op bezoek te gaan en na te bespreken op welke momenten een merit/ demerit gepast was.
• Je hebt mensen nodig die de lat hoog blijven leggen. Op onze school was ik vooral die persoon in het begin, maar ondertussen zijn er meerdere docenten die aangeven wanneer iets minder goed gaat. Ik heb best al wat mailtjes gestuurd over het feit dat docenten strakker moeten handelen. Daarbij spreek ik docenten ook persoonlijk aan, áltijd constructief! Ook ik vind het af en toe lastig om een demerit te geven hoor!

Het fluisteren op de gang is bv. één van de zaken waar we heel goed op moeten blijven letten. Wanneer ik dit weer aanhaal, wordt dit zeer snel opgepikt door de collega’s en ik zie dat het steeds meer automatisme wordt. Dus je hebt mensen nodig die keer op keer herhalen wat we willen, zodat de docenten uiteindelijk ook een gewoonte kunnen maken van hoe we werken. Verandering gaat niet zomaar  1, 2, 3!

• Je loopt het risico dat docenten het systeem gaan gebruiken als machtsmiddel. Dat is ook ten strengste verboden! Leerlingen weten dit ook.

Een docent mag nóóit zeggen: ‘Als je nu in stilte werkt, krijg je een merit.’ of ‘Als je nu niet stil bent, krijg je een demerit.’

Het is geen chantagemiddel! Als een leerling door je heen praat, krijgt hij een demerit, punt. Als een leerling excellent werk levert, krijgt hij wellicht een merit, punt!

• Je staat als team sterk. D.w.z. dat wij op school de afspraak hebben dat een collega nooit een demerit van een andere collega mag weghalen. Dus wanneer een leerling gaat klagen bij zijn mentor, mag hij/zij nooit die demerit weghalen zonder overleg!
• Ouders kunnen soms lastige klanten zijn. Heel veel ouders zijn zeer positief, maar we hebben uiteraard ook enkele kritische ouders die af en toe klagen over demerits. Dan volg ik meestal de raad op van Katharine Birbalsingh ‘Don’t budge.’ Wanneer een leerling niet kan nablijven i.v.m. afspraken, verplaatsen we dit zonder problemen, maar wanneer een ouder het niet eens is met een terechte demerit (bv. huiswerk onvoldoende), laten we dit altijd staan.

We hebben ook naar ouders gecommuniceerd dat ze nooit tegen hun kind moeten zeggen dat ze het niet eens zijn met een demerit. Ze moeten altijd eerst contact opnemen met ons. 99% van de ouders volgt dat advies goed op.

Geschikt voor  elke school?

Daar kan ik niet met 100% zekerheid antwoord op geven, maar ik denk het wel. Ik heb jarenlang gewerkt op een school in de Randstad waar gedrag echt een issue was (en docent-afhankelijk). Dit systeem zou daar heel goed zijn voor die leerlingen, enkel zou het daar lastig zijn om alle docenten op één lijn te krijgen.

Mijn persoonlijke overtuiging is dat dit kan werken voor alle niveau’s en alle doelgroepen. Uiteraard kun je gaan spelen met de beloningen of hoe strak je zaken neerzet, maar ook in een havo/ vwo klas wil je toch dat ze stil zijn als je lesgeeft en dat ze actief meedoen en hun spullen bij zich hebben?

Ik hoop dat je een beetje een beeld hebben gekregen van hoe we werken en je bent altijd welkom om het systeem bij ons in de praktijk te komen bekijken.

Mocht je op de hoogte willen blijven van updates, registreer je dan via deze blog of volg me op Twitter: GertVerbrugghen

Lees ook:

Gert Verbrugghen: Een duidelijke cultuur zet je als onderwijsteam zelf neer (deel 1)
Gert Verbrugghen: Een duidelijke cultuur neerzetten in het onderwijs deel II
Liesbeth Breek: Executieve functies en het tienerbrein