Professionele cultuur helpt het welbevinden van de leraar

Professionele cultuur

Een positieve professionele cultuur kan het welbevinden van leraren bevorderen, terwijl een negatieve cultuur dit juist kan belemmeren. Factoren die een positieve professionele cultuur bevorderen zijn onder andere een gevoel van veiligheid en vertrouwen, een open cultuur waarin men met elkaar kan praten en van elkaar kan leren, een gedeelde visie en doelen, en een gevoel van autonomie en zeggenschap.

Negatieve factoren die het welbevinden van leraren kunnen belemmeren zijn onder andere een gebrek aan ondersteuning en waardering, een gevoel van overbelasting en stress, en conflicten en slechte relaties met collega’s.

Kenmerken

We noemen de cultuur van de school uit ervaring professioneel wanneer aan vier criteria is voldaan:

1. Het gedrag van alle betrokkenen leidt tot de doelen van de school;
2. Het gedrag leidt tot een toename van het welbevinden van de persoon zelf;
3. Het gedrag leidt ook tot een toename van het welbevinden van anderen;
4. Bovendien wordt gedrag dat afbreuk doet aan deze drie regels, op vriendelijke wijze doch zeer duidelijk, begrensd.

Gedrag dat voldoet aan deze regels dient meerdere belangen: van de leerlingen en hun ouders en óók van de medewerkers. Het leidt tot een duurzame verbetering van de kwaliteit van de onderlinge relaties en dáármee tot een duurzame verandering in de school.

Elementen

Een aantal elementen van een professionele cultuur, op basis van wat leraren en schoolleiders/intern begeleiders van scholen met hoge leerresultaten over de eigen schoolpraktijk vertelden:

Veiligheid en vertrouwen

Veiligheid en vertrouwen vormen de basis voor een professionele cultuur. Net als in de klas is een sfeer van veiligheid en vertrouwen basaal voor een goed klimaat in het team. Openheid, respect voor verschillen, kunnen geven en nemen, je kwetsbaar durven opstellen en veiligheid noemen leraren als belangrijke elementen voor een goed klimaat. Een klimaat waarin je met elkaar kunt bespreken hoe je goed onderwijs realiseert en waarin je elkaar kunt aanspreken en feedback kunt geven. Vertrouwen in elkaar en vanuit het mt werkt daarbij stimulerend om nieuwe stappen te zetten en verantwoordelijkheid te nemen.

Kwaliteitsstructuur van taken en rollen

Een professionele cultuur wordt ondersteund door een kwaliteitsstructuur waarbij de verwachtingen duidelijk zijn. Duidelijkheid en overeenstemming over taken en rollen van leraren en mt geven rust en veiligheid in een team. De insteek is daarbij dat iedereen bijdraagt en iedereen verantwoordelijk is voor de kwaliteit van het onderwijs. Iedereen doet ertoe en wordt aangesproken om zijn/haar talenten in te zetten en te ontwikkelen en om verantwoordelijkheid te nemen. Specialisten, bouw overleggen, commissies en leerteams zorgen voor de benodigde kennis in een team en verdere ontwikkeling en borging hiervan. Belangrijk is tevens dat het inwerken van nieuwe teamleden goed geregeld is, zoals bijvoorbeeld op een van de scholen aan de hand van het eigen handboek van de school ‘eerste hulp bij onderwijs’.

Lerende cultuur

In een professionele cultuur weten mensen wat ze willen, blijven mensen leren en durven ze keuzes te maken. Leraren en mt wijzen op het belang van blijven leren. Of dit nu een onderzoekende houding, een lerende coalitie of lef om te vernieuwen genoemd wordt, de kern blijft het voortdurend nadenken over verbetering van de onderwijskwaliteit, zonder dat de school met elke hype meewaait. De focus is duidelijk.

Samenwerken

Een professionele cultuur betekent samen werken. Leren en ontwikkelen doe je als team. Kennis delen, open-deurenbeleid, flitsbezoeken en collegiale consultatie zijn manieren waarop teams samen leren en bewaken dat de neuzen dezelfde kant op blijven staan. Samen ontwikkelen betekent ook gewoon hard werken en samen de klus klaren. Leraren en teams benadrukken het belang van samen één team zijn en ook kijken naar je eigen aandeel in het ontwikkelproces, waarbij ieder steeds nadenkt over wat hij/zij zelf kan doen.

Hoge ambities

Hoge ambities staan voorop in een professionele cultuur. Leraren en mt’s van scholen met hoge leerresultaten zeggen allemaal dat ze hoge verwachtingen hebben van iedereen, van leerlingen en van elkaar. Ze willen het beste in iedereen naar boven brengen. Ze hebben een drive om goed te presteren en werken met passie. De lat ligt hoog en leraren en mt zijn trots op wat ze bereikt hebben.

Randvoorwaarden op orde

Een professionele cultuur ontstaat niet zo maar. Als mt moet je erin investeren. Een van de scholen noemt vooral de tijd en ruimte die beschikbaar is om te ontwikkelen en te experimenteren een belangrijke voorwaarde. Daardoor staat de school waar ze nu staat. Naast tijd noemen leraren ook vaak scholingsbudget en professionalisering als belangrijke voorwaarden voor de ontwikkeling van een professioneel team. Stabiliteit in het team en rust draagt eveneens positief bij. Kortom, het mt moet bewust nadenken over de vormgeving en ontwikkeling van een professionele cultuur door hiervoor beleid te maken en hierop te sturen.

Resultaat

Vertrouwen in elkaar, ruimte voor ontwikkelen en duidelijke kaders leiden ertoe dat ieder vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid werkt aan de schoolontwikkeling. Samenwerken en elkaar aanspreken maken dat er gezamenlijke, schoolbrede praktijken ontstaan en ieder dezelfde kant op blijft gaan. Hoge verwachtingen van elkaar en ook gewoon hard werken dragen bij aan het daadwerkelijk steeds weer dat stapje beter doen.

Niet-effectief

Effectief
Over elkaar praten (roddelen)

Met elkaar praten (in plaats van over elkaar)
Mopperen

Elkaar aanspreken (met behoud van relatie)
Conflicten sluimeren en/of escaleren

Op constructieve wijze omgaan met conflicten
De uitspraak ‘Ik voel me hier niet veilig’

De uitspraak: ‘Ik mag hier zijn wie ik ben’
Pamperen

Het geven van opbouwende kritiek en het noemen van verbeterpunten
Verantwoordelijkheden afschuiven en/of ontlopen

Verantwoordelijkheid nemen voor eigen gedrag en de effecten hiervan op anderen
Buitensluitingen

Iedereen hoort erbij
Kenmerken van de Dramadriehoek: aanklaaggedrag, slachtoffergedrag, reddersgedrag

Kenmerken van de Winnaarsdriehoek: grenzen aangeven, kwetsbaarheid tonen, elkaar ondersteunen
Passief gedrag en miskenningen

Actief en proactief handelen
Emotioneel worden

Op gezonde wijze hanteren van gevoelens
Gedrag voortkomend uit oud zeer

Gedrag passend in actuele situatie

Uit de literatuur

In de literatuur is veel aandacht voor het leren van teams, het zogenaamde collectief leren. Verbiest (2018) beschrijft in Collectief leren, professionele ontwikkeling en schoolontwikkeling welke condities bijdragen aan het collectief leren van schoolteams.

In een alweer wat oudere, maar nog steeds interessante reviewstudie Professionele ontwikkeling van leraren staat een overzicht van effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van leraren. Een belangrijk kenmerk lijkt de focus op het zelf actief en onderzoekend leren van leraren en het samen met elkaar leren.

In een recent onderzoek Een verstevigd fundament voor iedereen van McKinsey & Company (2020) worden 10 factoren beschreven van bovengemiddeld presterende scholen. Vier belangrijke factoren dragen bij aan een professionele cultuur:

1. een cultuur van continu verbeteren,
2. een motiverend en ondersteunend schoolklimaat,
3. professionalisering en vaardigheden
4. ondersteuning van personeel.

zie ook:
https://wij-leren.nl/professionele-cultuur-welbevinden.php