Kritisch denken in de beroepsopleiding
De Toolbox Kritisch denken in de beroepsopleiding helpt docententeams om antwoord te geven op vragen over kritisch denken. Het (hoger) beroepsonderwijs moet studenten afleveren die kritisch kunnen denken. Kritisch denken is een vaardigheid waarbij reflectie en zelfregulerend vermogen van belang zijn. Een kritisch denker onderzoekt het eigen denkproces en stelt zo nodig zijn of haar beslissing, opvatting of handeling bij. Doelen voor kritisch denken in het beroepsonderwijs moeten een beroeps-specifieke invulling krijgen om op zinvolle wijze bij te dragen aan de beroepsbekwaamheid.
Kritisch denken wordt in de definitie van APA omschreven als een doelmatig proces waarbij een oordeel wordt gegeven op basis van interpreteren, analyseren, evalueren, concluderen en uitleggen (Facione, 1990).
Valkuilen van eigen logica
Ons brein is van nature geneigd om allerlei verbindingen te leggen, razendsnel en met een eigen logica. We focussen ons bijvoorbeeld op informatie die onze opvattingen bevestigt. En daarbij negeren we de aanwijzingen die het tegendeel laten zien. En ook al weten we dit, toch lijken de valkuilen van ons denken soms onvermijdelijk. Hoe kunnen we op gewenste momenten toch uit deze valkuilen blijven? En hoe leren we dat aan anderen?
Kritisch denken: hoe pas je dat toe?
Hoe laat ik mijn studenten op een effectieve manier oefenen met kritisch denken? Docenten hebben vaak allerlei vragen over een complexe competentie als kritisch denken:
- Hoe bepaal je doelen voor kritisch denken?
- Hoe bereik je hierover consensus en begrip in een opleidingsteam?
- Hoe toets je deze doelen?
- Hoe bouw je het kritisch denken op in het curriculum?
Beroepsbekwaamheid
Zelfregulering betekent zelfstandig handelen en verantwoordelijkheid nemen in een bepaalde situatie of omgeving, rekening houdend met de eigen capaciteiten. Het gaat om het heft in handen nemen en niet klakkeloos aanwijzingen of voorschriften volgen. Daarvoor is het nodig zicht te hebben op de eigen doelen, motieven en capaciteiten.
Er is sprake van metacognitie wanneer een lerende een vorm van bewustzijn en controle heeft over wat en hoe er op dat moment geleerd wordt. Onderwijs werkt ook altijd in op de persoon, een dimensie die Biesta aanduidt als persoonsvorming of subjectivering. Als leerlingen worden ingeleid in een nieuw perspectief leren ze de wereld op een andere manier te bekijken, te bevragen en kennis hierover te ontwikkelen. Tegelijkertijd ontdekken leerlingen hierdoor ook nieuwe aspecten over zichzelf. Ze ontwikkelen zelfkennis.
Kritisch denken is conceptueel diffuus. Voor beroepsopleidingen kan het lastig zijn om concrete doelen voor kritische denkvaardigheden te stellen en die ook nog eens effectief te verwerken in het curriculum. Het is een containerbegrip waarvoor veel verschillende definities in omloop zijn. Het is dan ook niet vreemd dat zelfs binnen een beroepsopleiding heel verschillende opvattingen kunnen bestaan over de gewenste nadruk. Voor docenten en curriculumcommissies in het hbo is het daarom vaak onduidelijk welke doelen voor kritisch denken ze in hun opleiding moeten nastreven. Het lectoraat Brein en Leren van Avans Hogeschool ontwikkelde een toolbox die hen daarbij helpt. De toolbox is ontwikkeld door Marion Tillema, senior onderzoeker bij het lectoraat Brein en Leren, in het kader van een Comenius Senior Fellowship.
Samen met docenten ontwikkeld
De Toolbox helpt in drie stappen bij het stellen van opleidingsdoelen.
- de Toolbox-gebruiker wordt meegenomen in verschillende theoretische perspectieven op kritisch denken.
- helpt de hbo-docent om leerdoelen voor kritisch denken te koppelen aan beroepscompetenties.
- een procedure om het besluitvormingsproces binnen het opleidingsteam – bij uiteenlopende opvattingen van doelen voor kritisch denken – te stroomlijnen.
De Toolbox voor Kritisch Denken in de Beroepsopleiding helpt docenten om kritisch denken te benaderen als een integraal onderdeel van de beroepsbekwaamheid en biedt daarmee de kans om kritisch denken structureel in het curriculum te verweven. Dat is nodig om professionals af te leveren die hun geleerde kritische denkvaardigheden ook daadwerkelijk toepassen in hun professionele handelen. De praktische evidence-informed handvatten in de Toolbox helpen docenten bij onderwijsontwerp.
De stappen in de Toolbox zijn met gebruikers in een systematisch iteratief proces getest. De totstandkoming gebeurde samen met docenten in het creatieve domein, maar is ook voor andere vakdomeinen geschikt.
