Vrijheid versus structuur?
De invoering van de onderwijsinnovatie op het Alfrink College in Deurne oogstte nog wel eens de nodige kritiek. ‘We beperken de vrijheid van onze leerlingen’, heet het dan vaak, ‘door alle regels kunnen zij zichzelf niet zijn’. Wij weten weliswaar dat dit geenszins het geval is, integendeel zelfs, maar hoe krijg je dit goed uitgelegd, vooral aan diegenen die van het tegendeel overtuigd zijn. Want hetgeen wij nu voor staan, staat ogenschijnlijk nogal haaks op de overtuiging van de mensen die voor een vrijere, laissez faire aanpak pleiten.
Hoe definieer je vrijheid?
In de huidige Westerse maatschappij worden beperkingen vaak gezien als obstakels op de weg naar vrijheid. Wanneer je iets bestelt op bol.com, heb je het de volgende dag. Je kunt live videogesprekken hebben met andere mensen over de hele wereld. Het internet biedt je een zee aan vrijheid om informatie op te zoeken. In onze maatschappij worden we vaak opgeroepen om ons los te rukken van opgelegde beperkingen, want dan pas ben je echt vrij. We denken vaak dat vrijheid betekent dat er geen externe beperkingen zijn.
Vrijheid binnen de school
Hoe ziet deze vorm van vrijheid er dan uit in de huidige maatschappij? Wanneer we de kinderen weinig beperkingen opleggen, slagen we er dan in om een wereld te creëren waar onze leerlingen vrij zijn van verkeerde invloeden en zelfstandig kunnen groeien naar hun authentieke zelf? De ruimte die vroeger werd ingenomen door ouders en leraren, waarbij zij bepaalden wat een leerling zag en las, wordt steeds meer ingenomen door een andere autoriteit… het internet. De CEO van Netflix zei “Onze grootste tegenstander is slaap”. Opzettelijk verslavende apps worden ontwikkeld om gigantische winst te maken.
Daarnaast zie je in deze tijd dat er veel invloed wordt uitgeoefend door reclamebureaus, via bijvoorbeeld bekende ‘influencers’ op YouTube. Waar volwassenen afwezig zijn, wordt dit veelvuldig bekeken door kinderen. Ben je echt vrij wanneer je in de huidige maatschappij keer op keer beïnvloedt wordt door nepnieuws, zgn fake news? Wanneer je niet in staat bent werkelijkheid van onzin te onderscheiden? Wanneer je slachtoffer bent van verslavende apps? (of Netflix/ Youtube,…)
Bevrijdende beperkingen
Er is echter ook een andere vorm van vrijheid. Bijvoorbeeld wanneer je zegt dat iemand die zelfstandig kan bepalen wat klopt of niet klopt vrijer is dan iemand die dat niet kan. Ook op onze school kijken we naar een positieve vorm van vrijheid waar bepaalde beperkingen en richtlijnen onze leerlingen eigenlijk bevrijden om de beste persoon te worden die ze kunnen worden. Deze aanpak staat in functie van een hoger doel. We willen dat onze leerlingen later, wanneer ze op eigen benen staan, de vaardigheid en kennis hebben om zelfstandig beredeneerde beslissingen te nemen.
Emotie regulatie
Vrijheid houdt namelijk ook in dat je in staat bent om je emoties te reguleren. We leren onze leerlingen redeneren, zonder de emoties de overhand te laten krijgen. Redeneren werkt echter alleen maar met kennis en onze leerlingen moeten dus in staat zijn om bepaalde kennis te begrijpen en te evalueren. Als voorbeeld kun je een advertentie nemen waar de aanbieding gewoon te mooi is om waar te zijn. Volwassenen hebben meestal de kennis in huis om te beredeneren dat die advertentie niet helemaal betrouwbaar is. Kinderen laten al sneller hun emoties de overhand nemen en kunnen dit niet zo snel beredeneren. Dit heeft ook te maken met de ontwikkeling van de hersenen, maar dat is geen excuus, die hersenen worden niet ontwikkeld als ze niet geprikkeld worden om te redeneren!
Leerlingen op onze school worden dus gestuurd in hun karakter, het beheersen van emoties, maar ook in het curriculum, waar ze de kennis vandaan halen. Soms is zelfcontrole het lastigste wanneer dingen niet helemaal gaan zoals je wil. Wanneer een leerling bij ons zijn wisbordje of pen vergeet, moet hij de volgende dag nablijven en dat kan frustrerend zijn.
Het doel hiervan is om de leerlingen op het hart te drukken dat het belangrijk is dat ze persoonlijke verantwoordelijkheid nemen. In bijna alle gevallen is het meenemen van je wisbordje/ pen iets wat ze zelf onder controle hebben. Een toekomstige werkgever kan daar misschien niet zo soepel mee omgaan als ze op hun werk verschijnen zonder de juiste spullen.
Beheersing en reflectie
Soms raken leerling ook gefrustreerd over het nablijven. Het kan verleidelijk zijn voor een leerling om heel boos te worden of een grote mond terug te geven. Een heel belangrijk deel van opgroeien is het leren je emoties te reguleren en ook te leren om te reflecteren op de gevolgen voor je overgaat tot actie. Op deze manier gaan leerlingen zien dat zelfcontrole niet gewoon gaat om je mond dichthouden als je een straf krijgt, maar het grotere doel is dat onze leerlingen zichzelf leren beheersen zodat ze later de beste versie van zichzelf kunnen zijn, zonder gedomineerd te worden door een storm aan emoties.
Ze leren inzien dat die tijdelijke pleziertjes op korte termijn, zoals bijvoorbeeld op je snooze-knop drukken als je wekker gaat, dat je dat moet kunnen overwinnen door na te denken over de gevolgen. Dit betekent dus ook dat we een cultuur neerzetten op de school waar leerlingen kunnen reflecteren op die moeilijke momenten op een dag, die momenten waar ze meer zelfcontrole nodig hebben. Daarom is het ook belangrijk om leerlingen niet zomaar naar het nablijfuur te sturen, maar ook met hen het gesprek aan te gaan en te reflecteren.
Onze acties worden onze gewoontes, onze gewoontes worden ons karakter, ons karakter is wie we zijn.
Het curriculum
Een andere manier waarop we leerlingen helpen richting echte vrijheid, is via het curriculum. Kijk maar even naar een krantenkop waarin bijvoorbeeld staat ‘Exodus’. Wanneer een leerling geen besef heeft van wat een exodus is en geen benul heeft van de hele geschiedenis die erachter schuilgaat, is hij dus beperkt in het begrijpen van een bepaald krantenartikel of de kop. Word je dan vrijer wanneer je zoiets weet? Eigenlijk wel. Niet vrij op de manier zoals sommigen het het woord vrij zien, namelijk vrij van een onderdrukkende autoriteit, maar vrij in een positieve zin, namelijk de vrijheid om deel te nemen aan algemene gesprekken binnen je gemeenschap en te begrijpen wat er speelt in de maatschappij.
Autoriteit is geen scheldwoord
Te vaak denken mensen dat autoriteit iets ergs is en het de creativiteit van kinderen beperkt. Natuurlijk moet er een balans zijn en mag een leraar geen tiran zijn. De afwezigheid van autoriteit zorgt ervoor dat vele klassen veranderd zijn in chaotische taferelen waar leren echt een uitdaging is. Wanneer je de autoriteit van een leraar wegneemt of vermindert, zullen de dominante kinderen in de klas deze ruimte opvullen. Dan krijg je een autoriteit van de meerderheid. De autoriteit van een volwassene, gekoppeld aan hoge verwachtingen en respect voor alle kinderen, is essentieel om hen te helpen zich te ontwikkelen.
Niet enkel het welzijn van onze kinderen en leraren staat op het spel. Kinderen verliezen tot een uur lestijd per dag door verstorend gedrag in de les, het niet bij zich hebben van spullen of het gezellig kletsen met een klasgenoot. Net zoals een voetbalwedstrijd een scheidsrechter nodig heeft om de spelregels te handhaven, heeft een klas een leraar nodig die de regels daar handhaaft.
Slotsom
Het idee dat wij het recht hebben om te worden wie we ook maar willen worden en dat vrijheid betekent dat je bevrijd wordt van om het even welke opgelegde beperking, is de dominerende visie in de westerse maatschappij. Vrijheid moet echter ook positief bekeken worden. De vrijheid om bepaalde doelen te bereiken in het leven. Echte vrijheid is het wanneer de leerlingen na klas 4 de schoolbanken verlaten en goed geïnformeerd zijn. Wanneer ze autonomie ervaren en zelfregulatie kennen. Wanneer ze niet als een klein kind, heen en weer worden geblazen in een storm van emoties of de grillen van maatschappelijke onrust. Dát is vrijheid.
- Opmerking 1: Deze tekst heb ik 2 jaar geleden geschreven en daarbij had ik toentertijd (nog) geen bronvermelding gemaakt. Mocht je delen herkennen die afkomstig zijn uit een bepaald boek, laat het weten, dan vermeld ik graag de bron.
- Opmerking 2: Deze tekst is geschreven vanuit mijn standpunt. Ik schrijf over ‘onze’ school, maar ik spreek uiteraard niet voor de school.
- Opmerking 3: Dit blog verscheen eerder op Evidence-informed lesgeven in het VO.
Meer lezen?
Abonneer je op het blog via de button onderaan als je op de hoogte wilt blijven van nieuwe posts! Volg me eventueel ook op Twitter @VerbrugghenGert
1 reactie. Reactie plaatsen
Ik ben benieuwd wat die onderwijsinnovatie dan precies inhoudt.