Waakzaam voor afhankelijkheid
Het hoger onderwijs verandert aanzienlijk door de digitale transitie. De invloed van big tech-bedrijven wordt binnen (hoger) onderwijsinstellingen snel groter – alsook de afhankelijkheid van deze tech-bedrijven. ‘Uitgevers en techbedrijven investeerden in 2020 wereldwijd 5,6 miljard dollar in bijvoorbeeld digitale onderwijstools, kunstmatige intelligentie voor gepersonaliseerd leren, en geavanceerde leermaterialen’, rekent SURF voor in hun nieuwe strategie. ‘Hoe houden we zeggenschap en eigenaarschap over onderwijs en onderzoek, nu deze steeds meer van digitale zaken doortrokken raken?’ Hoe groter die platforms worden, hoe sneller hoger onderwijsinstellingen afhankelijk worden van commerciële partijen. Deze commerciële partijen willen via hun platforms het onderwijs bereiken. Dat noopt tot een stevige bezinning op de autonomie van het (hoger) onderwijs.
uit: Science Guide; SURF waakt voor afhankelijkheid van uitgevers en big tech-bedrijven
- Erik Meester is docent en onderwijsontwikkelaar bij de opleiding Pedagogische Wetenschappen van Primair Onderwijs aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
- Het Wetenschappelijk Bureau van de SP is een denktank voor het socialisme in Nederland. In het tweemaandelijkse blad Spanning worden actuele discussies gevoerd.
- Het volgende interview verscheen in Spanning (Juli 2020), rond het thema vermarkting van het onderwijs.
Nauwelijks verbetering
Docent en onderwijsontwikkelaar Erik Meester voelt zich wel eens een roepende in de woestijn als hij kritiek uit op de toenemende invloed van technologie en technologiebedrijven op ons onderwijs. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat technologie de kwaliteit van het onderwijs niet of nauwelijks verbetert. Scholen maken er juist wel steeds meer gebruik van.
Vernieuwing in het onderwijs is niet verkeerd. Elke professionele organisatie wil zich immers verbeteren en daar hoort vaak vernieuwing bij. Mensen kunnen bijvoorbeeld meer waarde gaan hechten aan andere zaken. Door de tijdsgeest of bijzondere ontwikkelingen, zoals de corona-pandemie waar we nu mee te maken hebben (interview uit 2019 – red.). Daarnaast kunnen nieuwe wetenschappelijke inzichten tot verandering leiden, als de ene leerstrategie bijvoorbeeld veel effectiever blijkt dan de andere. Ook een succeservaring of knelpunt uit de praktijk kan ervoor zorgen dat bepaalde dingen anders aangepakt worden.
Zin van onzin
Maar onderwijsvernieuwing wordt steeds meer ingegeven door commerciële overwegingen. De marktwerking in de onderwijssector lijkt steeds bepalender te worden. Vanaf midden jaren negentig kregen scholen en schoolbesturen de volledige zeggenschap over de besteding van de onderwijsgelden (de lumpsum). Ze mochten zelf hun onderwijsdiensten gaan inkopen. Tot die tijd konden scholen voor advies en begeleiding gratis een beroep doen op de drie landelijke pedagogische centra, maar deze werden – in weerwil van kritiek van de Raad van State en de Onderwijsraad – in 1997 verzelfstandigd. Commerciële adviesbureaus mochten toetreden tot de onderwijsmarkt en dat deden ze in groten getale. Zij zagen in het onderwijs een lucratieve markt, omdat er veel geld in te verdienen was en ze veelal te maken hadden met niet-commercieel ingestelde mensen met niet altijd evenveel kennis van zaken.
Volgens Erik Meester zijn zij er dan ook in geslaagd om allerlei hippe onderwijsconcepten aan scholen te slijten, waarvan je je kan afvragen of de prijs in verhouding staat tot de daadwerkelijke bijdrage aan de onderwijskwaliteit. Hij noemt als voorbeelden meervoudige intelligenties en leerstijlen. Onderwijsconcepten die wetenschappelijk ongefundeerd zijn, maar desondanks door veel scholen gebruikt worden. Meester verwijt het vooral de schoolleiders, die meestal verantwoordelijk zijn voor de inkoop. Zij laten zich volgens hem veel te gemakkelijk in de luren leggen door gewiekste adviseurs en adviesbureaus. Hij vindt daarom dat je veel meer zou moeten investeren in de kennis en professionaliteit van de onderwijssector, en dan met name van de schoolleiders. ‘Zodat ze zelf de troep eruit filteren en je alleen de goede adviesbureaus overhoudt.’
Gebrek aan regulatie
Eenvoudig zal dat niet zijn, want de markt voor aanbieders van onderwijsdiensten is nauwelijks gereguleerd. En vanuit het bedrijfsleven wordt flink gelobbyd om het onderwijs nog verder te vermarkten. Vooral de grote technologiebedrijven bonken op de deur. Op allerlei manieren proberen zij het onderwijs binnen te dringen. Dat doen zij door hun diensten (bijna) gratis aan te bieden, door op onderwijscongressen, evenementen en beurzen hun producten aan te prijzen, en door leraren die enthousiast zijn over hun producten te benaderen.
‘Apple en Google werken met zogenaamde certified educators. Dat zijn leraren die allerlei dingen binnen hun school organiseren om de producten van Google en Apple te promoten. Als zij via een portfolio hebben aangetoond wat zij allemaal aan promotie hebben gedaan, worden ze benoemd tot certified educators. Zij verworden tot een soort interne vertegenwoordigers van deze bedrijven.’
Het is dus onze pedagogische taak om veel meer weerstand te bieden tegen digitaal determinisme
Zelfsturend leren vergroot ongelijkheid
Een van de onderwijsconcepten waar de grote techbedrijven sterk voor lobbyen is gepersonaliseerd leren. Erik Meester legt uit: ‘Gepersonaliseerd leren kan worden gezien als een moderne variant van de leerlinggerichte onderwijsideologie, ofwel de constructivistische onderwijsideologie. Deze ideologie bestaat al heel lang en komt er kort gezegd op neer dat elk kind zijn eigen unieke talenten, leerbehoeftes en interesses heeft, die op een natuurlijke manier ontplooid moeten worden. De leraar vervult in deze benadering veel meer de rol van coach, die een leerling begeleidt bij het construeren van kennis die aansluit bij de eigen interesses en leerbehoeftes.’
Kansengelijkheid
Nu klinkt dat gepersonaliseerd leren prachtig, maar hoe ga je het vormgeven? Er is immers al sprake van een groot lerarentekort, laat staan als elk kind individueel onderwijs krijgt. Bovendien is het onbetaalbaar. En daar komen de grote technologiebedrijven in beeld, want die menen gepersonaliseerd leren te kunnen organiseren. Erik Meester: ‘Techbedrijven zeggen: wij hebben een device of app en daarmee kan elke leerling zelfsturend leren. Zij willen ons laten geloven dat een-op-een-onderwijs met hun producten beter is. Terwijl wetenschappelijk onderzoek van onder andere de OESO laat zien dat technologie geen belangrijke rol speelt bij de verbetering van de onderwijskwaliteit. Zeker als je het afzet tegen alle extra kosten die het met zich meebrengt. Artificiële aandacht van een computer staat (voorlopig) in geen verhouding tot de persoonlijke aandacht van een goede leraar.
Een computer geeft gestandaardiseerde feedback. Vaak is dat niet meer dan goed of fout; of “dit had het antwoord moeten zijn”. Daar leer je weinig tot niets van. Terwijl een goede leraar stap voor stap de opgave met de hele klas of individuele leerling doorneemt en bij elke stap feedback geeft. Daarbij weten we uit onderzoek dat zelfsturend leren de prestatieverschillen tussen kinderen van hoogopgeleide en laagopgeleide ouders vergroot. Daarvoor wordt nu ook weer gevreesd in deze coronatijd.’
De wereld verandert wel, maar de manier waarop we leren niet
Struisvogelpedagogiek
Meester vindt dat we veel kritischer moeten zijn op technologie. ‘We zijn er zo aan verknocht geraakt, dat we onze pedagogische taak op dit vlak verzaken. Ik noem het struisvogelpedagogiek. Uit gemakzucht zijn we niet meer bezig met opvoeden, maar hebben we ons overgegeven aan het digitaal determinisme dat ons wordt opgedrongen. Er wordt vaak gezegd: de vraag is niet meer óf, maar hoe we technologie kunnen inzetten. Tegen die uitspraak zou elke pedagoog zich moeten verzetten. Een pedagoog zou niet alleen moeten nadenken over wat mogelijk is, maar ook kritisch moeten kijken naar de wetenschappelijke onderbouwing daarvan. En uitgebreid stilstaan bij de wenselijkheid ervan. Dan kom je mogelijk ineens tot hele andere conclusies.’
Basisvaardigheden
Kijk naar het onderwijs, zegt Meester. ‘De computer kan de leraar ondersteunen, maar heeft net als de radio en later de tv geen revolutie in het onderwijs teweeggebracht. Dat komt omdat de wereld wel verandert, maar de manier waarop we leren niet. Een kind heeft nog altijd bepaalde basiskennis en basisvaardigheden nodig om te kunnen deelnemen aan deze maatschappij, zoals goed lezen, schrijven en rekenen.’ En daar schort het nu aan, zo stelt ook de Onderwijsinspectie vast. De prestaties in het Nederlandse onderwijs zijn de afgelopen twintig jaar afgenomen, terwijl de kansenongelijkheid en segregatie zijn toegenomen. Volgens Meester gaat technologie daar geen verandering in brengen. ‘Gepersonaliseerd leren zal de kwaliteit van het onderwijs niet verbeteren en de verschillen tussen bevoorrechte en minder bevoorrechte leerlingen eerder vergroten. Het is dus onze pedagogische taak om veel meer weerstand te bieden tegen digitaal determinisme.’
Erik Meester is docent en onderwijsontwikkelaar bij de opleiding Pedagogische Wetenschappen van Primair Onderwijs aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
Dit interview verscheen eerder in Spanning ‘WE MOETEN MEER WEERSTAND BIEDEN TEGEN DIGITAAL DETERMINISME’;
Spanning is een publicatie van het wetenschappelijk bureau van de Socialistische Partij.
Lees meer:
2 reacties. Reactie plaatsen
Ik ben een groot voorstander van gepersonaliseerd leren, of met welke termen dat ook wordt omschreven. Wat ik steeds weer mis en ook in dit zinvolle en goede artikel van Erik Meester, is de broodnodige aandacht voor de socialisatie van leerlingen, het kunnen samen werken en nog meer het elkaar kunnen helpen en ondersteunen in alle activiteiten, waaraan ze deelnemen.
Het leren omgaan met elkaar op basis van B , R ,O, E, R dat is het BEGRIJPELIJK, REDELIJK, OPENLIJK, EERLIJK, RESPECTVOL met elkaar omgaan.
Daarbij moet heel veel aandacht besteed worden aan de wijze van communiceren met elkaar op basis van een dialoog en het kunnen herkennen wanneer een gesprek van de dialoog afwijkt en de vorm aanneemt van een discussie, of welke andere gespreksvorm, waarbij het doordrijven van een eigen mening voorop staat en een dialoog onmogelijk maakt.
Voordat in die richting ook maar enige stappen kunnen worden gezet, zullen mijnsinziens de mensen in het onderwijs eerst zelf hiervoor opgeleid en begeleid moeten worden, zodat ze dat onderling ook kunnen en willen toepassen. Althans dat is mijn ervaring opgedaan, tijdens vergaderingen en overleg tussen de mensen in “het onderwijs” in de diverse scholen, waar ik heb mogen werken.
En juist die belangrijke aspecten van socialisatie en communicatie, worden ondergeschoven in het digitaliseren van onderwijs processen.
Ik ben erg benieuwd of mijn ervaring door anderen worden gedeeld.
Gepersonaliseerd leren is een pleonasme. Leren is altijd persoonlijk. Van gepersonaliseerd doceren heb ik nog nooit gehoord en dat geeft te denken. Doceren kan wel op een onpersoonlijke manier. Ik zie het als zweeftaal van goed gebekte onderwijsvernieuwers. Het gaat er er in werkelijkheid vooral om dát de leerlingen leren. Respect, sociale vaardigheden en vooral veiligheid en geluk zijn daarbij noodzakelijk en het stimuleren daarvan hoort bij het pedagogisch handelen. Hoe belangrijk ook, dat soort zaken hoort niet het didactisch doel te zijn van vaklessen. Behalve bij maatschappijleer of mentorlessen.
Als een leerling voor het eerst een wiskunde onderwerp oefent, dan help je hem of haar vaak het beste door te leren op de taak te focussen. Niet door de taak in een ingewikkelde context van samenwerken en respect te plaatsen. Natuurlijk kun je wat varieren maar Jonge mensen weer leren single-tasken, liefst in een prikkelarme omgeving is één van de belangrijke uitdagingen van goed modern onderwijs in een digitale wereld. Want jongeren zitten voortdurend op een device en ze fladderen vaak vanzelf naar games, sociale media en websites van modehuizen en voetbalclubs. Die platformen zijn gespecialiseerd om de prikkels te bieden waar jongeren verslaafd zijn gemaakt. Een digitale projectopdracht aardrijkskunde op Google Classroom verliest dan al gauw de strijd om aandacht.
En het is de vraag of het spul ook in de praktijk werkt als je het op school gebruikt. Wifi kan uitvallen en het wil weleens moeilijk gaan als er tientallen leerlingen tegelijk inloggen. Laptops kunnen een lege batterij hebben, beschadigd raken en ben je wel eens in een lokaal gezet met een ander type digiboard dan je gewend bent?
Digitale technologie in het onderwijs kan werken, mits de technologie ondergeschikt blijft aan de leerdoelen. Helaas zie je vaak dat mensen denken dat digitaliseren alles oplost en dan wordt het een doel op zich. Ik zie het met lede ogen aan als brugklassers verplicht een laptop aan hun toch al niet geringe bepakking moeten toevoegen. Goed verdienmodel voor fysiotherapeuten denk ik dan.