Op de grens van onderwijsonderzoek- en ontwerp
Op een conferentie vroeg iemand mij wat ik precies deed. Ik was nog maar net begonnen als zelfstandig onderwijskundige. Enthousiast vertelde ik over de twee opdrachten die ik op dat moment uitvoerde. Ik vond het lastig om op globale wijze uit de doeken te doen welke rol ik precies vertolkte. ‘Ze werkt op de grens van onderwijsonderzoek- en ontwerp’, hielp mijn opdrachtgever mij uit de brand.
Tijdens mijn master ben ik me niet bewust geworden van de verschillende rollen die een onderwijskundige kan vervullen. Wil je begrijpen wat ik doe? (Wat attent van je, zo veel interesse!) Ben je zelf van plan om als onderwijskundige te gaan werken of heb je als onderwijskundige de duiding nodig die ik eerder miste? Dit artikel biedt je hopelijk inzicht. Ik vertel je over de verschillende rollen die ik in mijn werk op me neem, namelijk de rol van opleider, onderzoeker, ontwerper en adviseur.
De rol van docentopleider
Als ik mensen vertel dat ik onderwijskundige ben, denken ze vaak dat ik werkzaam ben als opleider: ‘O, dus jij leert docenten lesgeven?’ Omdat onderwijskundigen kennis hebben van hoe je leert en hoe je leren het best kunt organiseren, vervullen zij inderdaad regelmatig de rol van docent opleider. Dat betekent dat onderwijskundigen docenten trainen om hun werk goed te kunnen uitvoeren. Momenteel werk ik bij de TU Eindhoven in de rol van opleider. Ik coach docenten bij het schrijven van een competentiedossier en geef ik les in docentvaardigheden.
De rol van onderwijskundig onderzoeker
Tijdens mijn master onderwijswetenschappen, ben ik voornamelijk voorbereid op de rol van onderwijskundig onderzoeker. Onderwijsonderzoek is breed. Onderwijskundigen houden zich bezig met diverse vragen. Van hoe leren mensen het best (Hoe kan het klaslokaal het best worden ingericht? Hoe leer je het makkelijkst een rijtje Franse woorden uit je hoofd?), hoe ziet onderwijskundig leiderschap eruit (Wat maakt de directeur van de basisschool effectief? Hoe zorgen we dat docenten het gevoel hebben dat ze invloed hebben op hun eigen onderwijspraktijk?), tot hoe zorgen we dat we aandacht hebben voor diversiteit (Waarom krijgen kinderen uit een minderheidsgroep een lager schooladvies bij eenzelfde Cito-score als kinderen van de meerderheidsgroep? Wat kunnen we daar aan doen?).
Praktijkgericht onderzoek
Tegenwoordig is ook praktijkgericht onderzoek een begrip. Daarin wordt tegelijkertijd uitgevoerd en onderzocht. Een voorbeeld daarvan is het onderzoek waar ik voor het Lectoraat Beroepsonderwijs van de Hogeschool Utrecht aan meewerkte. Daarin stelden we een onderzoeksinstrument op voor docenten, waarmee ze het onderwijsontwerp (zie volgende rol) van hun opleiding kunnen onderzoeken en verbeteren. We bouwden dus tegelijkertijd aan de opleiding waar we het instrument op testen en aan het opstellen en verbeteren van het instrument zelf.
Zoals je misschien wel begrijpt, vind ik de voorbereiding op de rol van onderzoeker (waar ik voor leerde op de universiteit) te beperkt. Onderzoekende vaardigheden zijn daarentegen in alle rollen nuttig. Maar dan moet er in je opleiding wel aandacht zijn voor hoe je die onderzoekende vaardigheden in andere rollen toepast (gevalletje gebrekkige aandacht voor transfer, een begrip dat je bij onderwijskunde leert)
De rol van onderwijsontwerper
Tijdens mijn master was er nauwelijks aandacht voor het ontwerpen van onderwijs, terwijl dit wel een taak is die veel onderwijskundigen toebedeeld krijgen. (Het zou zo kunnen zijn dat dit wel in de bachelor onderwijskunde aan bod komt). In de rol van ontwerper bepaal je hoe een opleiding, cursus, module, training, enz. wordt opgebouwd. Daarbij komen misschien meer aspecten kijken dan je in eerste instantie denkt:
- Waartoe wordt geleerd? Welke taak moet de lerende kunnen uitvoeren?
- Wat wordt geleerd? Aan de hand waarvan? (Bijvoorbeeld een instructie van een docent of een opdracht in de praktijk.)
- Wanneer wordt geleerd? (Tijd, duur, flexibiliteit)
- Door en met wie wordt geleerd? Welke rol hebben de verschillende betrokkenen? (Alleen, medestudenten, docenten, onderzoekers, cliënten, burgers, enz.)
- Waar wordt geleerd? (Klaslokaal, collegezaal, in een bedrijf, digitaal)
- Waarmee wordt geleerd? Waarvoor worden deze middelen gebruikt? (Apparatuur, checklist, boeken)
Begeleiden van het ontwerpproces
Als onderwijskundige begeleid ik regelmatig een ontwerpproces. Dat betekent dat ik een docententeam help om zelf te ontwerpen. Ik geef de docenten sturing op basis van mijn onderwijskundige kennis, heb oog voor samenhang tussen verschillende delen van het ontwerp en zorg dat er sprake is van een compleet ontwerp (zie bovenstaande aspecten). In het beroepsonderwijs wordt er vaak ontworpen in samenwerking met beroepspraktijk waarvoor wordt opgeleid. Je bent dan dus ook verantwoordelijk voor co-creatie: Gezamenlijk ontwerpen door verschillende partijen zoals docenten, professionals uit de beroepspraktijk en studenten.
Onderwijskundig adviseur
Toen ik me inschreef bij de KvK gaf ik mijn bedrijf de naam: Anke Kolvoort Onderwijskundig Advies. Voor mijn eerste opdracht gaf ik namelijk een advies. Ik had nog geen goed zicht op welke rollen ik als zelfstandig onderwijskundige nog meer kon vervullen. In de rol van adviseur verzamel ik zoveel mogelijk onderwijskundige kennis om mijn advies op te baseren. Daarbij kan je denken aan onderwijsonderzoek (wetenschappelijke literatuur, praktijkonderzoek), stukken van adviesorganen (Onderwijsraad, Inspectie van het Onderwijs, SLO, enz.) en good practices (gesprekken met ervaringsdeskundigen). Daarnaast probeer ik een beeld te vormen van de organisatie of opleiding waar ik aan adviseer. Zo kom je tot een gepast advies voor de opdrachtgever in kwestie.
Van alles en nog wat
Naast deze rollen kun je als onderwijskundige ook werken als beleidsmaker, kwaliteitsmedewerker of leidinggevende. Wat ik leuk vind aan mijn zzp-schap, is dat ik opdrachten kan aannemen waarbij ik verschillende rollen vervul. Dat maakt mijn baan afwisselend (en het zorgt ervoor dat ik in dubio ben wat ik in mijn LinkedIn beschrijving moet zetten;-). De taken die je in de ene rol uitvoert, komen vaak terug in een andere rol. Wanneer ik een opleiding herontwerp (ontwerper), onderzoek ik eerst welke wetenschappelijke literatuur ik hierbij kan inzetten (onderzoeker). Wanneer ik een docententeam begeleid bij een ontwerpproces (ontwerper), breng ik het team ook ontwerpkennis bij (opleider). Behalve dat de afwisseling tussen rollen leuk is, is de overlap in taken die bij de uitvoering van verschillende de rollen komt kijken ook van toegevoegde waarde. Dat wat ik leer in de ene rol, kan ik toepassen in de andere rol.
