In een professionele leergemeenschap (PLG) wordt de praktijk van leerkrachten en schoolleiding permanent samen gedeeld, onderzocht en verbeterd met als doel het onderwijs aan de leerlingen te verbeteren. Maar welke interventies in vo-scholen dragen bij aan de school als een goed functionerende PLG van docenten? In het onderzoeksrapport ‘De School als PLG’ uit 2018 gingen het Kohnstamm Instituut en de de Universiteit Leiden op zoek naar het antwoord op deze vraag.
Het Kohnstamm Instituut is een kennis- en onderzoekscentrum op het gebied van onderwijs, opleiding, opvoeding en jeugdhulp. Het Instituut is onderdeel van UvA Ventures Holding B.V. en opereert zelfstandig op de markt van wetenschap, onderzoek en kennis. Dit artikel is gebaseerd op onderzoek dat door Kohnstamm Instituut van 2014 tot 2018 uitvoerde, met behulp van de Universiteit Leiden. Het onderzoek werd gefinancierd door het NRO. Tevens werd een rapport van Aeres Hogeschool Wageningen gebruikt.
Daarbij maakten ze gebruik van drie subvragen:
- Op welke wijze ontwikkelen scholen voor voortgezet onderwijs zich als PLG gedurende de looptijd van het project?
- Welke interventies zetten scholen voor voortgezet onderwijs in om zich verder te ontwikkelen als PLG?
- Wat is de impact van deze interventies op de school als PLG?
Subvraag 1
Om de eerste subvraag te beantwoorden maakten de auteurs gebruik van de Scan School als PLG van het Kohnstamm Instituut en Universiteit Leiden. Daarbij keken ze naar vijf elementen van, en zeven condities voor de school als PLG.
De vijf elementen
- Professionaliseringsmogelijkheden intern
- Professionaliseringsmogelijkheden extern
- Het delen van kennis en ervaringen
- Gezamenlijk onderwijs ontwikkelen
- Onderzoekende houding
De zeven condities
- Draagvlak
- Professionele ruimte
- Leiderschap vanuit directie
- Leiderschap vanuit teamleider
- Personeelsbeleid
- Communicatie
- Collegiale ondersteuning
Leraren en schoolleiders vullen de Scan School als PLG in. Elk van de vragen in de Scan School als PLG krijgt een score op een vijfpuntschaal tussen 1=geheel niet van toepassing en 5=geheel van toepassing. De respons wordt in de vorm van een spinnenwebgrafiek aan de school teruggekoppeld.
Voor het onderzoek deden onderzoekers de Scan School als PLG op drie verschillende momenten bij leraren en schoolleiders. Daarnaast koppelden ze dit aan meningen van het personeel over de wenselijke situatie. Het leverde de volgende drie bevindingen op:
- Als respondenten hoge scores geven aan de condities ‘draagvlak voor de school als PLG’ ,‘personeelsbeleid ten aanzien van PLG’, en ‘leiderschap van de directie op PLG’ zijn er relaties met hoge scores op de elementen ‘school als PLG’.
- Bij de groei van de school als PLG is er een relatie tussen de aanwezigheid van conditie ‘draagvlak voor de school als PLG’ en de groei van het element ‘onderzoekende houding’, en een relatie tussen conditie ‘personeelsbeleid’ op het gebied van de school als PLG en de groei in het element door docenten ‘gezamenlijk ontwikkelen van onderwijs’.
- De condities ‘draagvlak voor de school als PLG’ en ‘personeelsbeleid ten aanzien van PLG’ lijken een katalyserende werking te hebben op de elementen ‘gezamenlijk onderwijs ontwikkelen’ en ‘onderzoekende houding’.
Subvraag 2
Voor het beantwoorden van de tweede subvraag zijn de interventies die de scholen hebben ingezet om zich (verder) te ontwikkelen als PLG geïnventariseerd. Dit leidde tot 145 interventies die zijn geordend in zes categorieën:
- Veranderingen in de organisatiestructuur
- Professionaliseren
- Visieontwikkeling
- Samen werken en leren
- Communicatie
- Leiderschapsontwikkeling
De meest voorkomende interventiecategorieën – al dan niet in combinatie met andere interventiecategorieën – zijn:
- ‘professionaliseren’ in combinatie met ‘samen werken en leren’
- alleen ‘professionaliseren’
- ‘veranderingen in de organisatiestructuur’ in combinatie met ‘professionaliseren’ en met ‘samen werken en leren’
Subvraag 3
Om de impact van de interventie te meten stelden de onderzoekers op basis van de kwalitatieve dataverzameling per interventie en per school vast wat de bijdrage is aan de elementen en condities van de school als PLG. Vervolgens werd gekeken naar de mate waarin de bijdrage was gerealiseerd.
De bevindingen waren:
- Interventies die getypeerd worden door (onder andere) de categorie ‘samen werken en leren’ lijken de meeste (en positieve) impact in de school te hebben.
- Andere interventiecategorieën hebben positieve relaties met een of meer elementen en/ofcondities van de school als PLG.
- Interventies gecategoriseerd als ‘leiderschapsontwikkeling’ hebben een positief significante relatie met zowel de condities ‘leiderschap vanuit de directie’ en ‘leiderschap vanuit het team’ als op de conditie ‘personeelsbeleid’.
Antwoord op hoofdvraag
Bij het beantwoorden van de hoofdvraag ‘Welke interventies in scholen voor voortgezet onderwijs dragen bij aan de school als een goed functionerende PLG van docenten?’ komen drie categorieën naar voren als meest werkzame categorieën van interventies:
- Het bevorderen van samen leren en werken.
- Het blijvend zorgen voor mogelijkheden tot professionaliseren.
- Het veranderen en verbeteren van de structuur en cultuur van de schoolorganisatie.
Het onderzoek levert geen blauwdruk op voor de Nederlandse vo-school als PLG en ook geen routekaart om daar zo snel mogelijk terecht te komen. Wel levert het aanwijzingen op voor de vraag ‘wat werkt om bij te dragen aan de school als PLG?’. Volgens de onderzoekers is het van belang om – bijvoorbeeld via de Scan School als PLG – bij schoolontwikkeling in de richting van professionele leergemeenschap van belang vast te stellen wat de stand van zaken is op het moment dat interventies ingezet gaan worden. Daarna moet met een onderzoeksmatige en evaluatieve bril gekeken worden waarom sommige interventies wel en waarom andere interventies niet het beoogde resultaat hebben.
PLG’s in de praktijk
Maar wat werkt nu in de praktijk bij een PLG en wat is daarvoor nodig op de locaties van de school en in de schoolorganisatie. In 2020 verscheen daarover ‘Ervaringen vanuit de praktijk van professionele leergemeenschappen (PLG’s); achtergronden, ervaringen en tips’, een uitgave van Aeres Hogeschool Wageningen. De uitgave bevat onder meer vijf PLG-ervaringen, bekeken vanuit het perspectief van management, deelnemers en facilitator. Het eindigt met zes nuttige tips voor succesvolle PLG’s op basis van ervaring:
- Verwachtingen, motieven en beelden van PLG-deelnemers en schoolleiders over deelname aan een PLG helder maken
- Borgen van deelname aan de PLG vanuit de school
- De rol van de schoolleiding bij een PLG gedurende het gehele schooljaar of meerdere schooljaren
- Bijdragen aan professionele ontwikkeling van leraren en schoolontwikkeling
- Bewerkstelligen van een wisselwerking tussen feedback en reflectie als voeding voor professionalisering van leraren en schoolontwikkeling
- Bevorderen van de leercultuur op scholen
Bronnen:
Kohnstamminstituut: de school als PLG
Kohnstamminstituut: De Scan ‘School als PLG’
Aeres Hogeschool Wageningen/ Didactief Online: Ervaringen vanuit de praktijk van professionele leergemeenschappen
Luister ook de podcast:
Onderwijs leiden met hart en ziel: Sprangers over het opzetten van PLG’s
