Dat vraagt meer maatwerk, gericht op de individuele ontwikkeling per leerling.
“Ja, maar toch kost het minder tijd dan je zou denken. Je loopt langs hun tafel of ze komen bij je om te vragen of ik iets wil checken. Met leerlingen die ik niets zie doen, ga ik het gesprek aan. Ik bouw er ruimte voor in. Inzicht in het leerproces kun je bovendien deels klassikaal behandelen en leerlingen kunnen ook zelf hun doelen formuleren.
Laatst had ik een leerling die helemaal tevreden was met een 6. Ik vroeg: ‘Hoe blijf je op dat niveau als de stof straks lastiger wordt? Wat moet je ervoor doen om daar te blijven?’ Je kijkt waar hun motivatie zit. Soms vragen leerlingen: ‘Is dit voor een cijfer?’ Uiteindelijk wel. Maar tussendoor ga je oefenen en krijg je feedback. Zodat je ziet op welk niveau je zit.
Wat vraagt formatief handelen van je als leraar?
“Je stelt kritische vragen: Hoe zijn de leerdoelen gesteld, hoe is er naartoe gewerkt, hoe zijn de doelen behaald? Dat maak je als leraar voor elke leerling zichtbaar en daar pas je de begeleiding op aan. Leerlingen die goed zijn in een vak kun je bijvoorbeeld een keuze geven: je mag in dit vak twee van de drie lesuren volgen. Dat andere uur gebruik je voor een ander vak of vakonderdeel waar je moeite mee hebt. Vervolgens zie je leerlingen die toch liever die drie uur naar de les komen, omdat er dan begeleiding op maat is.
Als je formatief handelen in je school wilt toepassen, moet je dit met de schoolleiding bespreken. Niet alleen het lesgeven verandert, maar ook de manier van leidinggeven en personeel aansturen. Allereerst moet helder zijn dat de schoolleiding hier iets in ziet. Als zij alleen op resultaat en prestatie blijven zitten, dan werkt het niet.”
Als je formatief handelen wilt toepassen, moet je dit met de schoolleiding bespreken: zij moeten er iets in zien.
Wat zijn de uitdagingen bij deze manier van lesgeven?
“Je moet zorgen dat je niet te snel zelf de regie overneemt. Leerlingen af en toe loslaten of zelfs deels onderuit durven laten gaan en vervolgens aan ze vragen: ‘Wat wil je hiermee?’
Ik zorg dat ze iedere week, soms iedere les, opgaven kunnen maken of aan een project kunnen werken waarmee ze stapjes zetten. Dan zien ze zelf ook de verbeteringen. Als je iedere week oefent, zijn het hele kleine hapjes. Als je dat niet doet, dan gaat je resultaat meer van die toets afhangen.
Ik probeer ze ook aan het denken te zetten: ‘Wat is je tijdpad? Hoe is dat nu en hoe ziet het eruit vlak voor de toets? En wat als je het dan nog niet helemaal snapt, wat is de oplossing dan?’ Door gerichte vragen te stellen probeer ik dat leerproces helder te krijgen.”
Wat heeft formatief handelen jou gebracht als docent?
“Ik heb meer aandacht voor het ontwikkelingsproces van leerlingen en wacht niet tot hoe ze het doen op de toets. Het is heel gaaf om ze tussendoor al zoveel te zien groeien. Veel leraren houden ervan om ‘het kwartje te zien vallen’. Ik zie het kwartje veel vaker vallen en bij meer leerlingen tegelijk dan voorheen.”
Je gebruikt ook adaptieve software in het formatief handelen, zoals PeerScholar en De Verbonden School. Hoe hebben deze tools je geholpen?
“Ik wilde al heel lang dat leerlingen elkaar feedback zouden geven. In eerste instantie deden we dit alleen op papier, maar dat werd een chaos. Op een ict-dag van onze schoolstichting sprak ik mensen van PeerScholar, een ontwikkelaar van onderwijssoftware. De schoolleiding wilde de licentie faciliteren.
In het begin ging de online feedback op groepsopdrachten nog niet helemaal soepel. Dat deelde ik met PeerScholar. Hun instelling is practice what you preach en ze hebben hun tool aangepast. Nu kunnen leerlingen wereldwijd bij groepsopdrachten elkaar online feedback geven, mede dankzij mijn input.
De Verbonden School heeft lespakketten voor leerlingen bij lesuitval. Leerlingen kunnen filmpjes kijken en online lesopdrachten doen, bijvoorbeeld voor Engels of Nederlands. De pandemie heeft deze tool een boost gegeven. Op onze school hebben we onder andere De Verbonden School ingezet om leerachterstanden weg te werken en uitgevallen lessen op te vangen. Ondanks problemen als lesuitval en een hoge werkdruk is het belangrijk dat leerlingen inzicht in hun eigen leerproces krijgen. Welke stappen moeten ze zetten en hoe maken ze de juiste keuzes? Met formatief handelen en de juiste tools kun je daar goed aan werken.”
Onderwijs Innovatie Festival
