Permanente persoonlijke ontwikkeling en professionalisering in het onderwijs
De belangrijkste redenen voor beginnende leraren – in zowel primair als voortgezet onderwijs – om te stoppen, liggen op het persoonlijke vlak of hebben te maken met het beroep en de school. Persoonlijke problemen en ziekte kunnen aanleiding zijn om uit het onderwijs te stappen. Ook werkdruk, stress en een laag salaris worden veel genoemd. Andere redenen zijn onduidelijke verwachtingen, ontbreken van steun en feedback, geringe doorgroeimogelijkheden, gebrekkige communicatie en slechte relaties binnen de school. De verschillende uitvalredenen lijken met elkaar samen te hangen. Zo leidt stress bij startende leraren tot ontevredenheid, en ontevredenheid tot meer uitval.
“Beginnende docenten hebben vooral behoefte aan maatregelen binnen de organisatie en in hun werk, zodat ze zich meer thuis voelen op school. Je moet je ergens ‘senang’ voelen voordat je beter kunt lesgeven en jezelf kunt ontwikkelen. Behalve het ontwikkelen van vakdidactische kwaliteiten, moet een starter thuisraken in de schoolorganisatie. Het maken van veel goed gecoachte vlieguren helpt ook. Meer nog dan het verminderen van de werkdruk, ” stelt Dirk Maandag in een review studie naar professionalisering.
Een belangrijke reden voor de uitstroom van startende docenten is het gebrek aan (goede) begeleiding op het gebied van persoonlijke ontwikkeling. Het bevorderen van competenties van startende docenten is van belang om duurzame motivatie te creëren (Helms-Lorenz, 2019). Een belangrijke oorzaak van ervaren werkdruk en stress in het onderwijs zijn gevoelens van ontoereikendheid. Veel leraren ervaren problemen met klassenmanagement en bijvoorbeeld een gebrek aan tijd voor het adequaat voorbereiden van de les. Men voelt zich niet gesteund door het team en raakt geleidelijk aan veder verwijdert van het doel. Zeker bij startende docenten en zij-instromers is de druk hoog en begeleiding doorgaans niet voldoende ingeregeld. Naast goede begeleiding in de eerste drie jaren lijkt het ook logisch om specifieke eigenschappen in de praktijk te blijven trainen. Door vlieguren te maken, door feedback (op je les) te krijgen maar ook door gerichte bijspijkercursussen en tijd voor reflectie.
Lerende organisatie
“Als een leidinggevende informeel leren ondersteunt en als collega’s elkaar in een veilige omgeving feedback kunnen geven, helpt dat docenten om te leren. Ook de mogelijkheid om aan interne of externe netwerken deel te nemen, en het belonen van informeel leren werken bevorderend. Portfolio’s, beroepsregistraties en certificaten kunnen helpen om de leeropbrengsten zichtbaar te maken. Aldus de uitkomst van een studie door de NRO naar professionalisering van de docent in het mbo door zowel non-formeel als informeel leren.
Permanente persoonlijke ontwikkeling en professionalisering van docenten is dus niet alleen een wettelijke verplichting, maar kan ook helpen om de uitstroom in het onderwijs te verlagen. Beginnende én ervaren leraren zijn gebaat bij goede scholing en begeleiding om de kwaliteit van het onderwijs op peil te houden. Elke vorm van leren maakt van de docent een betere docent. Het verhoogt zijn kennis, vaardigheden en houding, en verandert zijn lesgedrag. Die kwaliteitsverhoging zorgt voor betere leerlingresultaten. Daarnaast ervaren docenten meer zelfbewustzijn en zelfvertrouwen.
Een organisatie die instelling breed inzet op gerichte scholing die ook past binnen de visie van de hele organisatie zal dus de leeropbrengsten en het werkgeluk vergroten. ‘Bij collectieve deelname en samenhang met de eigen lespraktijk en school is de kans op ontwikkeling van leraren groter,’ stelt Dirk Maandag in ‘Goede professionalisering van leraar bepalend voor onderwijskwaliteit’.
Als een vakbekwame leraar voor een groep staat zal hij minder stress en frustratie ervaren dan wanneer desbetreffend persoon zich onbekwaam voelt of regelmatig het gevoel heeft de nodige pedagogische, didactische of vakinhoudelijke kennis te missen. Het zou ook vreemd zijn te denken dat men in vier jaar tijd uitgeleerd zou zijn.
Effectieve professionalisering leidt er bovendien toe dat leraren behouden blijven voor het onderwijs, zo blijkt ook uit een reviewstudie door de Rijksuniversiteit Groningen.
Bevlogen professionals
De meeste leraren/docenten in Nederland zijn bevlogen over hun werk en gemotiveerd om zichzelf verder te ontwikkelen. Vooral op vakinhoudelijk terrein willen zij zich graag verder bekwamen. Het verbeteren van kennis en begrip van het vak(gebied) is de meest genoemde reden voor professionalisering. Daarnaast noemen leraren en docenten ook het verbeteren van pedagogische vaardigheden en ict-vaardigheden die nodig zijn bij het lesgeven als belangrijke redenen. De motieven om een langdurige opleiding te volgen, verschillen van die voor het volgen van kortdurende professionaliseringsactiviteiten. Ook verschil de aard van de opleidingsactiviteit per sector. Daar waar de focus bij kortdurende activiteiten vooral is gericht op (verbetering van) het huidige werk, speelt bij het volgen van een langdurige opleiding met de Lerarenbeurs de onderwijsloopbaan (bijvoorbeeld een andere functie of uitbreiding van taken) een belangrijkere rol.
Efficiency
“De leeropbrengsten worden over het algemeen wel positief beoordeeld, maar er lijkt toch ook ruimte voor ‘efficiencywinst’. De resultaten van professionaliseringsactiviteiten worden lang niet altijd met leraren/docenten besproken en ook wordt hun ontwikkeling niet altijd met hen geëvalueerd. Een meer gerichte aanpak, waarbij de leeropbrengsten periodiek in kaart worden gebracht en vooral wordt ingezet op effectieve professionalisering, kan helpen om de leeropbrengsten te vergroten,” luidt een conclusie uit het VOION-rapport ‘Professionalisering van leraren en docenten’.
Maatwerk
Het werpt vooral vruchten af als maatwerk wordt geleverd, de persoonlijke context van de leraar erbij wordt betrokken en het leerproces van leerlingen centraal staat. De Alliantie voor Werkend Onderwijs biedt hiervoor handvatten. In de problemen rondom het lerarentekort spelen een aantal factoren waar de sector zelf, in elk geval gedeeltelijk, invloed op heeft.
- de ervaren werkdruk
- gebrek aan doorgroeimogelijkheden, persoonlijke ontwikkeling
- gebrekkige communicatie of problemen in het team
Te veel werk leidt tot werkdruk, maar leidt het per se tot stress? Onderzoek laat zien dat stress optreedt als er nog een aantal andere dingen aan de hand zijn op je werk:
- Gebrek aan controle over het werk
- Gebrek aan ondersteuning door collega’s en leidinggevenden
- Gebrek aan middelen en vaardigheden om het werk goed uit te voeren
- Gebrek aan autonomie
Uitdagingen
Het permanent professionaliseren biedt zowel voor docenten als voor scholen uitdagingen. Beginnende docenten lopen tegen een aantal zaken aan:
- De overgang van in de klas zitten naar voor de klas staan is groot.
- Het bestaande aanbod sluit niet goed aan op de behoeften van docenten.
- Klassikaal doorleren kost te veel tijd.
De voornaamste uitdaging voor scholen is om het professionaliseringsbeleid zo op te zetten dat de verbeterslagen aantoonbaar worden voor de onderwijsinspectie.
Oplossing Alliantie voor Werkend Onderwijs
De Alliantie voor Werkend Onderwijs biedt als oplossing voor deze uitdagingen 70 professionaliseringsmodules aan. Om te waarborgen dat de modules aansluiten bij de eisen van de onderwijsinspectie zijn de modules ingedeeld naar zeven voor de Onderwijsinspectie relevante thema’s:
- Klassenmanagement
- Consistente lesopbouw
- Interactief werken aan leerstofoverdracht
- Effectieve feedback op het leerproces
- Differentiatie
- Pedagogisch handelen
- Digitalisering in het onderwijs
De kwaliteit van de professionaliseringsmodules is aantoonbaar door:
- Een directe koppeling met het digitale platform van e-Loo voor feedback, reflectie en ontwikkeling
- De aansluiting op het waarderingskader van de inspectie (zie hierboven)
- Internationaal erkend succes als winnaar van de Learning Award
- Samenwerking met de Educatieve Faculteit van de Hogeschool NCOI
- Leermethode met vijf maal hoger rendement
- Leren uit de praktijk
De Alliantie voor Werkend Onderwijs heeft een brochure uitgebracht met acht inspirerende praktijksituaties. Ook daar zijn voorbeelden uit te halen die te gebruiken zijn bij het permanent professionaliseren.
Voorbeeld 1: Loopbaanperspectief bieden
Een schoolbestuurder was heel bewust bezig met de verschillende rollen die een docent kan invullen, om zo loopbaanperspectief te bieden. Op de school werkte een docent die heel handig met computers was. Zij bleek de ideale verbinder tussen de IT-afdeling en andere docenten. Haar collega, die een organisatietalent bleek te zijn, mag voortaan de evenementen op school organiseren. Bovengenoemde docenten kregen alle ruimte om hun vaardigheden rondom computers en organisatie te ontwikkelen.
Voorbeeld 2: Leraren opleiden voor een coachende rol
Op een school gaf een schoolbestuurder docenten een meer coachende rol. De bestuurder van deze school investeert voldoende in trainingen, waarbij docenten zich de nieuwe coachingsvaardigheden kunnen aanleren.
Conclusie
Docenten willen na hun aanstelling zich blijven doorontwikkelen. Schoolbesturen willen dat hun professionaliseringsbeleid aansluit bij de eisen van de Onderwijsinspectie. De professionaliseringsmodules van de Alliantie voor het Werkend Onderwijs spelen op de eisen van beide groepen in. Daarmee zorgen ze voor duurzame inzetbaarheid van de docenten en voor een duurzaam kwaliteitsaanbod van de scholen. En dat draagt weer bij aan de duurzame kwaliteit van het onderwijs in Nederland.
Bronnen
- Werkend onderwijs: Het onderwijsteam permanent professionaliseren
- NRO: Goede professionalisering van leraar bepalend voor onderwijskwaliteit
- Kennisrotonde: Wat draagt bij aan non-formeel en informeel leren van docenten in het mbo? Hoe zijn de leeropbrengsten zichtbaar te maken?
- Wij-leren: Om welke redenen stoppen leraren voortgezet onderwijs binnen vijf jaar?
- VOION e.a.: Professionalisering van leraren en docenten – Onderzoek naar professionalisering in brede zin en evaluatie van de Lerarenbeurs
